Những sự kiện cuối tuần trước ở Nga đã sản sinh ra đủ các loại đồn đoán. Vào tối thứ Sáu, ngày 23/6, nhà tài phiệt Yevgeny Prigozhin, người đứng đầu đội quân đánh thuê Wagner, đã phát động một “cuộc tuần hành đòi công lý” với mục đích được nêu là loại bỏ người đứng đầu Lực lượng Vũ trang và Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Nga. Đến sáng thứ bảy, anh ta đã nắm quyền kiểm soát Rostov-on-Don và binh lính của anh ta đang hành quân về Moscow với một lực lượng được trang bị vũ khí mạnh mẽ. Ngồi ở Moscow, tổng thống Putin tố cáo Prigozhin là kẻ phản bội và thề là những kẻ liên quan sẽ bị trừng trị thích đáng. Tuy nhiên đến cuối ngày, Prigozhin đột ngột quay xe và một thỏa thuận, do Tổng thống Belarus Lukashenko làm trung gian, đã được công bố. Những động cơ đằng sau hành động của họ đến nay có vẻ vẫn còn nhiều bí ẩn, nhưng ít ra nó vẫn tiết lộ một số đặc điểm của cuộc chiến do Nga phát động ở Ukraine và chính bản thân chế độ của Putin.
Thay vì suy đoán suông, trước hết chúng ta hãy tập trung vào những sự kiện đã biết. Vào thứ Sáu, ngày 23 tháng 6, Prigozhin đã phát hành một loạt video khiêu khích trên Telegram, trong đó ông đặt câu hỏi về động cơ khiến Nga xâm lược Ukraine: nói rằng điều đó là không cần thiết, rằng Nga không bị Ukraine đe dọa và lẽ ra Nga nên đạt được thỏa thuận với Tổng thống Volodymyr Zelensky khi ông ấy mới lên nắm quyền. “Chiến tranh không cần thiết để nhân tâm quy về chúng ta, phi quân sự hóa hay phi hạt nhân hóa Ukraine cũng vậy. Chiến tranh chỉ cần thiết cho một bầy thú có thể hân hoan trong vinh quang,” ông nói. Tất nhiên, điều này hoàn toàn trái ngược với những gì mà chính Prigozhin đã nói vào thời điểm bắt đầu cuộc xâm lược của Nga, điều mà ông rất nhiệt tình để tham gia vào.
Anh ta cũng tiến hành một cuộc tấn công khác vào Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu và người đứng đầu Lực lượng Vũ trang Nga Valery Gerasimov vì đã tiến hành cuộc chiến ở Ukraine, và yêu cầu họ phải bị loại bỏ. Anh ta nói, “Các chỉ huy của Wagner đã đi đến quyết định, tội ác được thúc đẩy bởi giới lãnh đạo quân sự của đất nước phải bị ngăn chặn.” Sau đó, anh ta tuyên bố rằng các chiến binh Wagner sẽ chiếm lấy Rostov và bất kỳ ai cố gắng ngăn cản họ “sẽ bị tiêu diệt”.
Đây là một thách thức nghiêm trọng, một thách thức mà chính quyền Nga đã nhanh chóng mô tả là một âm mưu đảo chính, và thông báo rằng họ đang mở các cuộc điều tra hình sự đối với Prigozhin vì tội “nổi loạn có vũ trang”. Anh ta đáp lại bằng cách nói: “Đây không phải là một cuộc đảo chính quân sự, mà là một cuộc tuần hành vì công lý”, nhằm kêu gọi các cấp bậc sĩ quan quân đội.
Sự lên men căng thẳng đã trở nên nổi bật
Đây không phải là lần đầu tiên Prigozhin tấn công giới lãnh đạo quân đội. Căng thẳng đã xảy ra và leo thang trong nhiều tháng qua, thủ lĩnh Wagner cáo buộc rằng quân đội của ông không được cung cấp đủ đạn dược và các vật tư khác để tiến hành chiến tranh. Ngoài ra còn có một cuộc xung đột liên tục về việc ai nên được ghi công cho những bước tiến ở phía trước, đặc biệt là trong trận chiến lâu dài giành Bakhmut, trong đó lính đánh thuê của Wagner (nhiều người được tuyển dụng từ các nhà tù của Nga) đóng vai trò quan trọng.
Đây dường như là vấn đề chính. Tại một thời điểm nhất định trong cuộc chiến ở Ukraine, khi mọi thứ không đi theo kế hoạch trong khi những hậu quả chính trị tiềm ẩn khiến Putin không muốn huy động sức mạnh toàn lực, ông đã quyết định dựa vào lực lượng Wagner, một nhà thầu quân sự tư nhân ( một cái tên còn tương đối mới đối với một công ty lính đánh thuê) do bạn của anh ta, nhà tài phiệt Prigozhin điều hành. Các lực lượng Wagner đã được Nga sử dụng ở Châu Phi – và trước đó là ở Syria – để mở rộng phạm vi ảnh hưởng của mình, bằng cách cung cấp dịch vụ lính đánh thuê này cho các chính phủ Châu Phi khác nhau. Đây là một phần của xu hướng chung hơn mà chúng ta đã thấy đối với việc giao thầu các khía cạnh nhất định của chiến tranh cho các công ty tư nhân. Hoa Kỳ đã chi hàng tỷ đô la để thuê các dịch vụ lính đánh thuê (chẳng hạn như Blackwater đầy tai tiếng), để có hàng chục nghìn binh lính cho các cuộc chiến tranh đế quốc ở Afghanistan và Iraq, cùng những cuộc chiến khác.
Việc sử dụng lính đánh thuê Wagner trong Chiến tranh Ukraine là một công việc kinh doanh rất có lợi cho Prigozhin, người đã sử dụng cuộc xung đột không chỉ để bỏ túi riêng mà còn để xây dựng cơ sở quyền lực cho riêng mình và phóng chiếu hình ảnh của mình thông qua một đội quân gồm các nhóm blogger và Telegram, ‘những nhà phân tích quân sự’. Điều này khiến anh ta xung đột với lãnh đạo quân đội.
Sau khi trận chiến giành Bakhmut kết thúc, ban lãnh đạo quân đội nghĩ rằng đây là thời điểm thích hợp để quay lưng với Wagner. Một quyết định được đưa ra là tất cả các đặc vụ của Wagner muốn tiếp tục chiến đấu ở Ukraine phải ký hợp đồng cá nhân với Bộ Quốc phòng. Điều đó đánh dấu sự kết thúc cho công việc kinh doanh béo bở của Prigozhin trong cuộc chiến đặc biệt này, đồng thời là một bước thụt lùi nghiêm trọng đối với những tham vọng chính trị mà anh ta đang phát triển. Anh ta tuyên bố rằng không ai trong số người của anh ta sẽ ký những hợp đồng như vậy.
Putin, người cho đến thời điểm đó vẫn đang cân bằng giữa Shoigu và Prigozhin, theo kiểu Bonapartist điển hình, đã công khai ủng hộ quyết định – một đòn giáng mạnh vào người bạn đầu sỏ hám lợi của ông ta. Bonaparte không bao giờ có thể cho phép bất kỳ ai có tham vọng lấn át quyền uy của chính mình.
Prigozhin giờ chỉ có hai lựa chọn: tuân theo yêu cầu và coi như việc Wagner tham chiến ở Ukraine đã chấm dứt, hoặc bất chấp quyết định bằng cách phô trương sức mạnh và cố gắng đạt được thỏa thuận tốt hơn từ Putin. Điều này cũng giải thích những bình luận gần đây của ông về những thành công được cho là từ cuộc phản công của Ukraine. Anh ấy muốn tạo ấn tượng rằng các chiến binh của anh ấy, một lực lượng lớn, có kinh nghiệm, thiện chiến, là điều không thể thiếu ở tiền tuyến.
Vào rạng sáng thứ Bảy ngày 24 tháng 6, không mất một phát súng lực lượng của ông đã chiếm được một số tòa nhà quân sự quan trọng ở Rostov, bao gồm trụ sở Quân khu phía Nam của quân đội và sân bay. Trong một đoạn video đăng trên Telegram, người ta thấy Prigozhin có mặt tại trụ sở, nói chuyện với Thứ trưởng Quốc phòng Yevkurov và Phó Tổng tham mưu trưởng Liên bang Nga Alekseev.
Trong một đoạn video khác, đăng lúc 7h30 sáng, Prigozhin yêu cầu Bộ trưởng Quốc phòng Shoigu và Tổng tham mưu trưởng Nga Gerasimov phải “được giao nộp” cho ông ta, nếu không ông ta đe dọa sẽ “đến Moscow”.
Đến 10h, Putin có bài phát biểu trên truyền hình. Ông ta nói: “Những hành động chia rẽ sự đoàn kết của chúng ta là một nhát dao đâm sau lưng đất nước và nhân dân chúng ta.” Và lưu ý: “Và hành động của chúng ta để bảo vệ tổ quốc khỏi mối đe dọa như vậy sẽ rất tàn bạo… Những kẻ chuẩn bị binh biến, những kẻ giương vũ khí chống lại những người anh em ngoài tiền tuyến, đã phản bội nước Nga, và sẽ phải trả giá cho điều này.”
Đồng thời để không ai nghi ngờ gì về vị trí của mình, ông ta cũng kêu gọi hàng ngũ của Wagner bằng cách mô tả họ là “những anh hùng đã giải phóng Soledar và Artemivsk, các thị trấn và thành phố của Donbas. Họ đã chiến đấu và hy sinh mạng sống cho Novorossiya (Tân Nga) và sự thống nhất của thế giới Nga. Danh tiếng và vinh quang của họ cũng bị phản bội bởi những kẻ đang cố tổ chức binh biến”.
Đáng chú ý, Putin đã so sánh tình hình với năm 1917:
“Chính xác là một đòn giáng như thế đã được thực hiện vào năm 1917 khi đất nước đang tham gia Thế chiến thứ nhất, nhưng chiến thắng của nó đã bị đánh cắp. Những âm mưu và tranh cãi sau lưng quân đội hóa ra lại là thảm họa lớn nhất, hủy diệt quân đội và nhà nước, mất đi những vùng lãnh thổ rộng lớn, dẫn đến thảm kịch và nội chiến”.
Điều này tất nhiên là sai, chính thảm họa Thế chiến thứ nhất đã châm ngòi cho Cách mạng Tháng Hai năm 1917, chứ không phải ngược lại. Nhưng nó khẳng định bản chất đế quốc phản động ủng hộ Nga hoàng trong hệ tư tưởng của Putin. Điều đó hẳn ai cũng rõ (ông cũng công kích Lenin và những người Bolshevik vì đã tạo ra Ukraine một cách giả tạo khi biện minh cho cuộc xâm lược của nước này hơn một năm trước). Nhưng điều đó không ngăn được Đảng ‘Cộng sản’ Liên bang Nga và nhiều đảng ‘Cộng sản’ khác ủng hộ Putin một cách đáng xấu hổ hoặc ảo tưởng về bản chất ‘tiến bộ’ của chế độ của ông ta và cuộc chiến ở Ukraine.
Cuộc phiêu lưu tuyệt vọng và thất bại
Bị Putin từ chối, Prigozhin không còn lựa chọn nào khác ngoài liều lĩnh dấn thân vào một cuộc phiêu lưu. Anh ta có lẽ đang tính toán – hoặc ít nhất là hy vọng – rằng anh ta có được sự ủng hộ rộng rãi hơn trong hàng ngũ quân đội, giữa các sĩ quan ở các vị trí cấp cao và nói chung là trong cơ cấu của nhà nước và quyền lực chính trị.
Đội quân vài nghìn người được trang bị vũ khí hạng nặng của ông đã tiến nhanh về hướng Moscow vào ban ngày. Thay vì củng cố vị trí của mình ở các thị trấn và thành phố mà họ đi qua, họ dường như đang điên cuồng tiến đến Moscow trước khi quân đội Nga kịp tổ chức phòng thủ và ngăn chặn họ.
Ý định của anh ta là gì? Max Seddon của Financial Times trích lời một người mà ông mô tả là đã “biết lãnh chúa từ đầu những năm 1990” nhằm suy đoán về mục tiêu của Prigozhin:
“Tôi không nghĩ anh ấy có bất cứ điều gì đặc biệt trong tâm trí. Anh ấy chỉ quyết định thuyết phục Putin rằng anh ấy nên giữ lại tất cả số tiền mà họ đã lấy khỏi anh ấy… Sau đó, tình hình hoàn toàn vượt khỏi tầm kiểm soát. Rồi đến một lúc anh ấy nhận ra mình không biết phải làm gì tiếp theo. Bạn đến Moscow, và sau đó thì sao? Bạn mở cửa hàng chục nhà tù và một số kẻ lập dị không thể tưởng tượng nổi xuất hiện, đất nước trở nên tồi tệ, và sau đó bạn đến Điện Kremlin… và bạn không biết phải làm gì nữa.”
Điều đó có vẻ hợp lý. Cho đến thời điểm đó, dường như có rất ít xung đột vũ trang. Sự kháng cự duy nhất mà Prigozhin phải đối mặt là một cuộc tấn công từ lực lượng không quân, mà Wagner đã đẩy lùi và một số trực thăng tấn công bị bắn rơi. Đến cuối buổi chiều, đoàn quân của Wagner đã tới Elets, thuộc vùng Lipetsk, chỉ cách thủ đô Moscow 250 dặm. Cho đến thời điểm đó, tốc độ và sự bất ngờ đã đứng về phía họ.
Điều này có thể được giải thích là do giới lãnh đạo quân sự không dám chuyển hướng bất kỳ lực lượng nào khỏi mặt trận và do đó làm suy yếu tiền tuyến, trong trường hợp quân đội Ukraine cố gắng lợi dụng tình hình. Và cũng bởi vì những người lính nghĩa vụ được trang bị kém và ít kinh nghiệm dọc theo con đường đến Moscow không có tâm trạng nào để đối mặt với một đội quân đánh thuê thiện chiến được trang bị vũ khí tận răng.
Tuy nhiên, đến cuối ngày, quân Chechnya đã đến bao vây Rostov-on-Don, và các tuyến phòng thủ quân sự đã được dựng lên ở các lối vào Moscow.
Sau đó, lại có một bước ngoặt đột ngột khác. Vào lúc 8h30 tối, truyền thông Belarus thông báo về một thỏa thuận được trung gian bởi Tổng thống Lukashenko, và Prigozhin thông báo rằng “đã đến mức sắp đổ máu”, do đó lực lượng của ông ta đang quay trở lại, rời khỏi thủ đô.
Các điều khoản của thỏa thuận, như được thông báo bởi người phát ngôn của tổng thống Peskov, có nghĩa là lính đánh thuê Wagner không tham gia vào cuộc nổi dậy vũ trang sẽ được phép đăng ký chiến đấu ở Ukraine, trong khi những người đã tham gia sẽ không bị truy tố vì “những công lao quân sự của họ”. Hơn nữa, một cuộc điều tra hình sự chống lại Prigozhin sẽ bị hủy bỏ và anh ta sẽ được cung cấp lối đi an toàn đến Belarus. Đến 11 giờ tối, lực lượng của Wagner và chính Prigozhin rời Rostov-on-Don.
Trên thực tế, ý định ban đầu là loại bỏ Wagner khỏi cuộc chiến Ukraine, hoặc ít nhất là đặt nó dưới quyền chỉ huy của Quân đội, đã đạt được và cuộc nổi dậy vũ trang lan rộng đã được dập tắt mà hầu như không có thiệt hại về nhân mạng. Prigozhin không có lựa chọn nào khác ngoài việc chấp nhận thỏa thuận này. Anh ta đã không thể tập hợp được bất kỳ sự ủng hộ nào cho nỗ lực của mình và anh ta biết rằng anh ta không có cơ hội thực sự chiến thắng trong một cuộc xung đột quân sự công khai với quân đội, ngay cả khi anh ta đến được Moscow. Anh ta ít nhất đã cứu được mạng sống của mình và có lẽ có khả năng vẫn giữ được tài sản của mình và các hoạt động sinh lợi của Wagner ở Châu Phi.
Trong mọi trường hợp, không có danh dự nào giữa những tên trộm, và giờ đây khi Prigozhin đã hạ vũ khí, vị thế của anh ta đã trở nên yếu đi rất nhiều. Ngay trong sáng thứ Hai, ngày 26 tháng 6, truyền thông Nga đã đưa tin rằng “vụ án hình sự về tổ chức nổi dậy có vũ trang, bị cáo chính là Prigozhin, vẫn chưa được chấm dứt và đang tiếp tục được điều tra bởi một điều tra viên từ bộ phận điều tra của FSB”.
Như một số người đã nhận xét, nếu có điều nào mà một nhà lãnh đạo theo trường phái Bonaparte như Putin không thể tha thứ, thì đó là sự phản bội. Giờ đây Prigozhin đã có thể cảm thấy rất khó để mua bất kỳ hợp đồng bảo hiểm nhân thọ nào!
Mối đe dọa bị vô hiệu hóa, nhưng các vết nứt vẫn còn
Rõ ràng là trong nỗ lực giữ vững phòng tuyến trong cuộc chiến ở Ukraine, Putin đã đánh một canh bạc lớn khi sử dụng các lực lượng lính đánh thuê không trực tiếp dưới sự kiểm soát hoặc chuỗi chỉ huy của ông ta. Nhà nước đã mất một phần độc quyền bạo lực. Và đây không chỉ là trường hợp của Wagner. Công ty năng lượng nhà nước Gazprom cũng đã được phép thành lập lực lượng dân quân vũ trang của riêng mình.
Nhưng Prigozhin đã trở nên quá tự cao và kết quả làm nảy sinh tham vọng. Mối đe dọa này phải được loại bỏ. Khi công khai thách thức Putin, Prigozhin đã không tìm thấy được sự hỗ trợ mà ông hẳn đã nghĩ rằng sẽ có thể, và giờ đây ông đã bị vô hiệu hóa như một mối đe dọa. Nếu như Shoigu và Gerasimov vẫn tiếp tục công việc của họ thì Prigozhin rõ ràng đã thất bại hoàn toàn và ông ta chỉ đơn thuần củng cố các đối thủ của mình.
Tất nhiên, từ quan điểm của người dân lao động Nga, không có gì để lựa chọn giữa Putin và Prigozhin. Đây là cuộc đấu giữa một tên đầu sỏ phản động và tên cầm đầu một chế độ đầu sỏ phản động, nội dung là tranh giành của cải và phân chia quyền lực tương đối.
Thật trớ trêu khi các nhà bình luận đế quốc phương Tây lại hả hê về khả năng đảo chính thành công của Prigozhin, một tên lính đánh thuê phản động. Những đại diện tỉnh táo hơn của giai cấp thống trị đã cảnh giác hơn một chút. Bài xã luận của Financial Times nhận xét : “Tình trạng bất ổn cuối tuần cũng là một lời nhắc nhở rằng nếu Putin bị lật đổ, thì đó có thể là do các phần tử theo đường lối cứng rắn hơn quyết tâm khởi xướng cuộc chiến ở Ukraine theo cách còn ác độc hơn.”
Các phương tiện truyền thông tư sản phương Tây tràn ngập đủ loại suy đoán, rằng đây là sự kết thúc của Putin, sự sụp đổ sắp xảy ra của các nỗ lực chiến tranh của Nga ở Ukraine, v.v. Trên thực tế, cả tình báo phương Tây và chỉ huy cấp cao của Ukraine đều nhận xét rằng không có lỗ hổng nào xuất hiện trong tuyến phòng thủ của Nga trong những sự kiện này.
Trong những sự kiện như thế này, không nên để bị ảnh hưởng bởi suy đoán vu vơ và hãy tin vào những gì thực sự đã biết. Cũng nên kiên nhẫn và chờ đợi sự thật xuất hiện.
Cho đến nay, các nhà tài phiệt đã xếp hàng sau Putin. Không có bộ phận nào trong đẳng cấp sĩ quan quân đội ủng hộ Prigozhin và anh ta không nhận được bất kỳ sự ủng hộ nào từ người dân. Kết quả cụ thể thực sự duy nhất là nhóm Wagner, và đặc biệt là Prigozhin, đã bị loại bỏ như một mối đe dọa trực tiếp đối với Putin, đó là điều mà Putin đang hướng tới.
Điều này có nghĩa là mọi thứ đều ổn với chế độ Putin? Không. Điều mà cuộc phiêu lưu của Prigozhin tiết lộ là những rạn nứt trong chế độ. Hiện tại, những điều này sẽ được ghi lại và Putin sẽ tập hợp các lực lượng xung quanh nhu cầu đoàn kết để bảo vệ “tổ quốc”. Cuộc phiêu lưu của Progozhin kết thúc tương đối nhanh chóng sẽ gửi tín hiệu đến bất kỳ ai có thể đang nghĩ đến việc ủng hộ anh ta.
Tuy nhiên, về lâu dài, những gì ngày nay có vẻ là một vết nứt nhỏ có thể sẽ mở rộng ra. Sau đó, kịch bản – sau khi tiếp tục xảy ra chiến sự ở Ukraine, với nhiều thanh niên bị tàn sát hơn – có thể thay đổi hoàn toàn, và ký ức về năm 1917 thực sự có thể quay trở lại ám ảnh Putin. Không phải theo cách biếm họa mà anh ấy đã trình bày trong mối liên quan đến Prigozhin, mà như một cuộc cách mạng thực sự của công nhân sẽ quét sạch bọn đầu sỏ chính trị và chế độ đại diện cho chúng.
Cuộc phiêu lưu tuyệt vọng và thất bại
Mối đe dọa bị vô hiệu hóa, nhưng các vết nứt vẫn còn
