Gramsci, bá quyền và quan hệ quốc tế: một cố gắng hệ thống hóa
Cách đây một thời gian, tôi bắt đầu đọc Sổ tay trong tù của Gramsci. Trong tác phẩm dang dở này, được viết trong một nhà tù phát xít từ năm 1929 đến 1935, nhà cựu lãnh đạo của Đảng Cộng sản Ý đã trăn trở với sự hiểu biết về xã hội tư bản trong những năm 1920 – 1930, và đặc biệt là ý nghĩa của chủ nghĩa phát xít và khả năng xây dựng một hình thức thay thế của nhà nước và xã hội dựa trên giai cấp công nhân. Những gì ông đã nói tập trung vào nhà nước, về mối quan hệ của xã hội dân sự với nhà nước, và về mối quan hệ của chính trị, đạo đức và tư tưởng với sản xuất. Không có gì đáng ngạc nhiên, Gramsci không có nhiều điều để nói trực tiếp về quan hệ quốc tế. Tuy nhiên, tôi thấy rằng suy nghĩ của Gramsci rất hữu ích trong việc hiểu ý nghĩa của các tổ chức quốc tế, thứ là mối quan tâm chủ yếu của tôi. Đặc biệt có giá trị là khái niệm bá quyền của ông, nhưng cũng không kém phần giá trị là một số khái niệm liên quan mà ông đã tự mình sáng tạo hay phát triển từ những người khác. Bài tiểu luận này nêu lên sự hiểu biết của tôi về ý nghĩa của bá quyền trong mắt Gramsci và những khái niệm liên quan này, và đề ra cách mà tôi nghĩ chúng có thể được điều chỉnh, giữ nguyên ý nghĩa thiết yếu từ ông, trong sự hiểu biết đối với các vấn đề của trật tự thế giới. Nó không có ý định trở thành một nghiên cứu quan trọng về lý thuyết chính trị của Gramsci mà chỉ là một dẫn xuất từ một số ý tưởng hữu ích cho việc điều chỉnh lý thuyết quan hệ quốc tế hiện nay.1
Gramsci và bá quyền
Tất cả các khái niệm của Gramsci đều bắt nguồn từ lịch sử – cả từ những suy tư của ông về những giai đoạn lịch sử mà ông nghĩ đã giúp đưa ra ánh sáng sự giải thích cho hiện tại và từ kinh nghiệm cá nhân của ông về đấu tranh chính trị và xã hội. Chúng bao gồm các phong trào của hội đồng công nhân đầu những năm 1920, sự tham gia của ông vào Quốc tế thứ ba và sự phản đối của ông đối với chủ nghĩa phát xít. Những ý tưởng của Gramsci luôn luôn gắn liền với bối cảnh lịch sử của chính ông. Hơn thế nữa, ông liên tục điều chỉnh các khái niệm của mình theo hoàn cảnh lịch sử cụ thể. Các khái niệm không thể được xem xét một cách có ý nghĩa khi trừu tượng hóa từ cách chúng được áp dụng, vì khi chúng quá trừu tượng, các cách ứng dụng khác nhau của cùng một khái niệm dường như chứa đựng mâu thuẫn hoặc mơ hồ.2 Một khái niệm, theo suy nghĩ của Gramsci, lỏng lẻo và chỉ đạt được độ chính xác khi đưa vào liên hệ với một tình huống cụ thể để giúp giải thích – một liên hệ cũng phát triển ý nghĩa của khái niệm này. Đây là sức mạnh của Chủ nghĩa lịch sử của Gramsci và trong đó nằm ở Sức mạnh giải thích của nó. Tuy nhiên, thuật ngữ “Chủ nghĩa lịch sử” thường bị hiểu lầm và chỉ trích bởi những người tìm kiếm một dạng tri thức trừu tượng hơn, có hệ thống, phổ quát và phi lịch sử.3
Gramsci hướng suy nghĩ của mình nhất quán vào mục đích thực tế của hành động chính trị. Trong sổ tay trong tù của mình, ông luôn gọi chủ nghĩa Marx là “triết lý của tập quán”.4 Ít nhất, một phần, người ta có thể phỏng đoán rằng nó nhằm nhấn mạnh mục đích cách mạng thực tiễn của triết học. Một phần cũng vậy, nó đã có thể cho thấy ý định của anh ta muốn đóng góp vào một dòng tư tưởng đang phát triển sống động, được Marx thúc đẩy nhưng không bị giam hãm mãi mãi bởi thành quả của Marx. Tâm trí của ông không có gì xa vời với chủ nghĩa Marx, thứ bao hàm trong mình một bản trích dẫn các văn bản thiêng liêng với mục đích tinh chỉnh một tập hợp các phạm trù và khái niệm vượt thời gian.
Nguồn gốc của tư tưởng bá quyền
Có hai bộ phận chính dẫn đến ý tưởng về quyền bá chủ của Gramsci. Đầu tiên diễn ra từ các cuộc tranh luận trong Quốc tế thứ ba liên quan đến chiến lược của Cách mạng Bolshevik và thành lập một nhà nước xã hội chủ nghĩa Xô Viết; thứ hai từ các tác phẩm của Machiavelli. Để truy tìm chuỗi đầu tiên, một số nhà bình luận đã tìm cách đối chiếu tư tưởng của Gramsci với Lenin bằng cách sắp xếp Gramsci với ý tưởng về quyền bá chủ của giai cấp vô sản và Lenin với chế độ độc tài của giai cấp vô sản. Các nhà bình luận khác đã nhấn mạnh nền tảng hòa hợp của họ.5 Điều quan trọng là Lenin gọi giai cấp vô sản Nga là cả một giai cấp thống trị và một giai cấp lãnh đạo; sự thống trị ngụ ý chế độ độc tài và sự lãnh đạo ngụ ý lãnh đạo với sự đồng ý của các giai cấp đồng minh (đáng chú ý là giai cấp nông dân). Gramsci, trong thực tế, đã tiếp quản một ý tưởng hiện có trong nội bộ của Quốc tế thứ ba: các công nhân thực hiện quyền bá chủ đối với các giai cấp đồng minh và chế độ độc tài đối với các giai cấp kẻ thù. Tuy nhiên, ý tưởng này chỉ được Quốc tế thứ ba áp dụng cho giai cấp công nhân và thể hiện vai trò của giai cấp công nhân trong việc lãnh đạo một liên minh công nhân, nông dân và có lẽ một số nhóm khác có khả năng ủng hộ thay đổi cách mạng.6
Tính độc đáo của Gramsci nằm ở việc ông tạo ra một bước ngoặt cho chuỗi đầu tiên này: ông bắt đầu áp dụng nó cho giai cấp tư sản, cho bộ máy hoặc cơ chế bá quyền của giai cấp thống trị.7 Điều này giúp ông có thể phân biệt các trường hợp mà giai cấp tư sản đạt được một vị trí lãnh đạo bá quyền trên các giai cấp khác với những trường hợp mà nó không đạt được. Ở Bắc u, tại các quốc gia nơi chủ nghĩa tư bản lần đầu tiên được thiết lập, quyền bá chủ tư sản là hoàn thiện nhất. Nó nhất thiết liên quan tới sự nhượng bộ cho các tầng lớp dưới quyền để đổi lấy sự lãnh đạo của giai cấp tư sản, những nhượng bộ cuối cùng có thể dẫn đến các hình thức dân chủ xã hội bảo tồn chủ nghĩa tư bản trong khi làm cho công nhân và giai cấp tiểu tư sản dễ chấp nhận hơn. Bởi vì quyền bá chủ của họ đã cố thủ vững chắc trong xã hội dân sự, nên giai cấp tư sản thường không cần phải tự mình điều hành nhà nước. Giới chủ đất quý tộc ở Anh, Junkers ở Phổ, hoặc những kẻ giả vờ nổi loạn dưới vỏ bọc của Napoleon I ở Pháp, có thể làm điều đó cho họ miễn là những người cầm quyền này nhận ra các cấu trúc bá quyền của xã hội dân sự là giới hạn cơ bản trong hành động chính trị của họ.
Nhận thức về quyền bá chủ này đã khiến Gramsci mở rộng định nghĩa của mình về nhà nước. Khi bộ máy hành chính, hành pháp và cưỡng chế của chính phủ bị hạn chế bởi quyền bá chủ của giai cấp lãnh đạo toàn bộ xã hội, việc giới hạn định nghĩa của nhà nước đối với các yếu tố chính quyền đó trở nên vô nghĩa. Để có ý nghĩa, khái niệm về nhà nước cũng sẽ phải bao gồm nền tảng của cấu trúc chính trị trong xã hội dân sự. Gramsci nghĩ về những điều này theo các thuật ngữ lịch sử cụ thể – nhà thờ, hệ thống giáo dục, báo chí, tất cả các thể chế giúp tạo ra cho mọi người những phương thức hành vi và kỳ vọng nhất định phù hợp với trật tự xã hội bá quyền. Ví dụ, Gramsci lập luận rằng những nơi lưu trú của hội Tam điểm ở Ý là một sự ràng buộc giữa các quan chức chính phủ đã tham gia vào bộ máy nhà nước sau khi thống nhất ltaly, và do đó phải được coi là một phần của nhà nước nhằm mục đích đánh giá cấu trúc chính trị rộng lớn hơn của nó. Do đó, quyền bá chủ của một giai cấp thống trị đã bắc cầu cho các phạm trù thông thường của nhà nước và xã hội dân sự, các phạm trù giữ lại chút ít phân tích hữu dụng nhất định nhưng không còn tương thích với các thực thể tách rời trong thực tế.
Như đã lưu ý ở trên, chuỗi thứ hai dẫn đến ý tưởng bá quyền của Gramsci đến từ Machiavelli và giúp mở rộng hơn nữa phạm vi ứng dụng tiềm năng của khái niệm này. Gramsci đã suy nghĩ về những gì Machiavelli đã viết, đặc biệt là trong cuốn Hoàng tử, liên quan đến vấn đề thành lập một nhà nước mới. Machiavelli, vào thế kỷ XV, đã quan tâm đến việc tìm kiếm sự lãnh đạo và cơ sở xã hội hỗ trợ cho một nước Ý thống nhất; Gramsci, trong thế kỷ XX, với sự lãnh đạo và cơ sở hỗ trợ cho một sự thay thế cho chủ nghĩa phát xít. Tại nơi Machiavelli tìm đến Hoàng tử cá nhân, Gramsci tìm đến Hoàng tử hiện đại: đảng cách mạng tham gia vào cuộc duy trì và phát triển với cơ sở hỗ trợ riêng. Gramsci tiếp quản từ Machiavelli hình ảnh quyền lực như một nhân mã: nửa người, nửa thú, một sự kết hợp cần thiết của sự đồng thuận và cưỡng ép.8 Trong phạm vi mà khía cạnh đồng thuận của quyền lực được đặt lên hàng đầu, quyền bá chủ chiếm ưu thế. Sự ép buộc luôn tiềm ẩn nhưng chỉ được áp dụng trong các trường hợp cận biên, lệch lạc. Quyền bá chủ là đủ để đảm bảo sự phù hợp của hành vi ở hầu hết mọi người trong hầu hết thời gian. Sự kết nối với Machiavelli giải phóng khái niệm về quyền lực (và quyền bá chủ như một hình thức quyền lực) từ một tầng lớp xã hội cụ thể trong lịch sử và cho nó khả năng ứng dụng rộng rãi hơn vào các mối quan hệ của sự thống trị và sự phụ thuộc, bao gồm, như được đề xuất dưới đây, các mối quan hệ của trật tự thế giới. Tuy nhiên, nó không cắt đứt quan hệ quyền lực từ cơ sở xã hội của chúng (tức là, trong trường hợp quan hệ trật tự thế giới bằng cách biến chúng thành quan niệm hẹp hòi về quan hệ giữa các quốc gia) mà hướng sự chú ý đến việc nhận thức sâu sắc hơn về cơ sở xã hội này.
Vận động chiến và cuộc chiến cho vị trí
Khi suy nghĩ về bộ phận đầu tiên xuyên suốt khái niệm bá quyền của mình, Gramsci đã phản ánh kinh nghiệm của Cách mạng Bolshevik và tìm cách xác định bài học nào có thể rút ra từ đó cho nhiệm vụ cách mạng ở Tây Âu.9 Ông đi đến kết luận rằng hoàn cảnh ở Tây Âu khác rất nhiều so với ở Nga. Để minh họa cho sự khác biệt trong hoàn cảnh và hậu quả của sự khác biệt trong chiến lược cần có, ông đã nói đến sự tương đồng về quân sự của các cuộc vận động chiến và chiến tranh cho vị trí. Sự khác biệt cơ bản giữa Nga và Tây Âu là ở những thế mạnh tương đối của nhà nước và xã hội dân sự. Ở Nga, bộ máy hành chính và cưỡng chế của nhà nước rất ghê gớm nhưng tỏ ra dễ bị tổn thương, khi mà xã hội dân sự chưa phát triển. Một giai cấp công nhân tương đối nhỏ được lãnh đạo bởi một tiên phong kỷ luật đã có thể áp đảo nhà nước trong một cuộc vận động chiến và không gặp phải sự kháng cự hiệu quả nào từ phần còn lại của xã hội dân sự. Đảng tiên phong có thể thiết lập một nền móng cho nhà nước mới thông qua sự kết hợp của việc áp dụng cưỡng chế chống lại các thành phần ngoan cố và xây dựng sự đồng thuận giữa những người khác. (Phân tích này một phần phù hợp với thời kỳ của Chính sách kinh tế mới trước khi việc cưỡng ép bắt đầu được áp dụng trên quy mô lớn hơn đối với người dân nông thôn)
Ngược lại, ở Tây Âu, xã hội dân sự, dưới quyền bá chủ tư sản, đã được phát triển đầy đủ hơn và có nhiều hình thức đa dạng. Một cuộc vận động chiến là có thể, trong điều kiện biến động đặc biệt, cho phép một đội tiên phong cách mạng giành quyền kiểm soát bộ máy nhà nước; nhưng vì sự mềm dẻo của xã hội dân sự, việc tranh thủ như vậy về lâu dài sẽ phải chịu thất bại. Gramsci mô tả nhà nước ở Tây Âu (theo đó chúng ta nên nghiên cứu nhà nước theo nghĩa hạn chế của bộ máy hành chính, chính quyền và sự cưỡng chế chứ không phải khái niệm mở rộng của nhà nước được đề cập ở trên) là ‘một hào nước bên ngoài mà đằng sau đó có một hệ thống pháo đài và công sự đất mạnh mẽ’.
Theo đó, Gramsci lập luận rằng vận động chiến không thể có hiệu quả chống lại các xã hội nhà nước bá quyền ở Tây Âu. Chiến lược thay thế là cuộc chiến tranh giành vị trí, từ từ xây dựng sức mạnh cho nền tảng xã hội của một nhà nước mới. Ở Tây Âu, cuộc đấu tranh phải được chiến thắng trong xã hội dân sự trước khi một cuộc tấn công vào nhà nước có thể đạt được thành công. Cuộc tấn công sớm vào nhà nước bằng một cuộc vận động chiến sẽ chỉ bộc lộ sự yếu kém của phe đối lập và dẫn đến sự tái lập sự thống trị của giai cấp tư sản khi các thể chế của xã hội dân sự tái khẳng định quyền kiểm soát.
Ý nghĩa chiến lược của phân tích này là rõ ràng nhưng đầy rẫy khó khăn. Xây dựng cơ sở của một nhà nước và xã hội thay thế dựa trên sự lãnh đạo của giai cấp công nhân có nghĩa là tạo ra các thể chế thay thế và các nguồn lực trí tuệ thay thế trong xã hội hiện tại và xây dựng cầu nối giữa các công nhân và các tầng lớp dưới quyền khác. Nó có nghĩa là tích cực xây dựng một quyền bá chủ trong một quyền bá chủ đã được thiết lập trong khi chống lại những áp lực và cám dỗ để trở lại sự theo đuổi lợi ích ngày càng tăng cho các nhóm dưới quyền trong khuôn khổ bá quyền tư sản. Đây là ranh giới giữa cuộc chiến cho vị trí như một chiến lược cách mạng lâu dài và dân chủ xã hội như là một chính sách tranh thủ lợi ích trong trật tự đã thiết lập.
Cách mạng thụ động
Không phải tất cả các xã hội Tây Âu là bá quyền tư sản. Gramsci phân biệt giữa hai loại xã hội này. Một loại đã trải qua một cuộc cách mạng xã hội hoàn toàn và đã rèn rũa mình trong các chế độ sản xuất và quan hệ xã hội mới. Anh và Pháp là những trường hợp đã đi xa hơn hầu hết những người khác về mặt này. Một loại khác là những xã hội có thể nói là nhập khẩu hoặc bị xô đẩy tới các khía cạnh của một trật tự mới được tạo ra ở nước ngoài, mà không có sự thay thế trật tự cũ. Những kẻ cuối cùng đã bị cuốn vào một biện chứng của sự phục hồi cách mạng thứ có xu hướng bị chặn lại vì cả các lực lượng mới và cũ không bên nào chiến thắng. Trong những xã hội này, giai cấp tư sản công nghiệp mới không đạt được quyền bá chủ. Kết quả bế tắc với các tầng lớp xã hội thống trị truyền thống đã tạo ra các điều kiện mà Gramsci gọi là ‘cuộc cách mạng thụ động’, mở đầu cho những thay đổi không liên quan đến bất kỳ sự khuấy động nào cho các lực lượng phổ biến.10
Một bước đệm điển hình cho cuộc cách mạng thụ động trong phân tích của Gramsci là Chế độ độc tài quân sự (caesarism): một người đàn ông mạnh mẽ can thiệp để giải quyết bế tắc giữa các lực lượng xã hội bình đẳng và chống đối. Gramsci công nhận có cả hai hình thức tiến bộ và phản động của độc tài quân sự: tiến bộ khi quy tắc mạnh chủ trì sự phát triển có trật tự hơn của một nhà nước mới, phản động khi nó ổn định Quyền lực hiện có. Napoleon I là một trường hợp của Chế độ độc tài quân sự tiến bộ, nhưng Napoleon III, mẫu mực của chế độ độc tài quân sự phản động, là đại diện nhiều hơn của loại có khả năng phát sinh trong quá trình cách mạng thụ động. Phân tích của Gramsci ở đây gần như giống hệt với Marx trong The Eighteenth Brumaire of Louis Bonaparte: giai cấp tư sản Pháp, không thể cai trị trực tiếp thông qua các đảng chính trị của riêng họ, đã sẵn sàng phát triển chủ nghĩa tư bản dưới chế độ chính trị có nền tảng xã hội trong giai cấp nông dân, một giai cấp không có tổ chức và không rõ ràng mà Bonaparte có thể tuyên bố là đại diện.
Vào cuối thế kỷ XIX, giai cấp tư sản công nghiệp phía bắc, giai cấp có nhiều lợi ích nhất từ sự thống nhất của Ý, đã không thể thống trị bán đảo. Cơ sở cho nhà nước mới trở thành một liên minh giữa giai cấp tư sản công nghiệp ở miền bắc và địa chủ miền nam – một liên minh cũng mang lại lợi ích cho các khách hàng tiểu tư sản (đặc biệt là từ miền nam), người đã điều hành bộ máy quan liêu và chính trị của nhà nước mới và trở thành các trung gian giữa các nhóm dân cư khác nhau và nhà nước. Việc thiếu bất kỳ sự liên tục và sự tham gia phổ biến rộng rãi trong phong trào thống nhất đã giải thích cho đặc tính của ‘cách mạng thụ động’ của kết quả của nó. Trong hậu quả của Chiến tranh thế giới thứ nhất, các công nhân và nông dân của các nhà máy và đất đai đã thể hiện một sức mạnh đáng kể đủ để đe dọa nhưng vẫn chưa đủ để đánh bật nhà nước hiện có. Sau đó, diễn ra cái mà Gramsci gọi là ‘sự dịch chuyển của cơ sở nhà nước’ 11 về hướng giai cấp tiểu tư sản, giai cấp duy nhất trên toàn quốc, trở thành mỏ neo của Quyền lực phát xít. Chủ nghĩa phát xít tiếp tục cuộc cách mạng thụ động, duy trì vị thế của các tầng lớp chủ cũ nhưng không thể thu hút được sự ủng hộ của các nhóm công nhân hoặc nông dân.
Ngoài Chế độc độc tài quân sự, tính năng chính thứ hai của cuộc cách mạng thụ động ở ltaly được Gramsci được gọi là Trasformismo. Nó đã được minh chứng trong chính trị Ý bởi Giovanni Giolitti, người đã tìm cách mang lại liên minh lợi ích rộng nhất có thể và thống trị bối cảnh chính trị trong những năm trước chủ nghĩa phát xít. Chẳng hạn, ông nhằm mục đích đưa các công nhân công nghiệp phía bắc vào một mặt trận chung với các nhà công nghiệp thông qua chính sách bảo hộ. Trasformismo đã làm việc để đồng lựa chọn các nhà lãnh đạo tiềm năng của các nhóm xã hội dưới quyền. Bằng cách mở rộng, trasformismo có thể đóng vai trò là một chiến lược đồng hóa và thuần hóa các ý tưởng nguy hiểm tiềm tàng bằng cách điều chỉnh chúng theo các chính sách của liên minh thống trị và do đó có thể cản trở sự hình thành của phe đối lập có tổ chức giai cấp đối với quyền lực chính trị xã hội. Chủ nghĩa phát xít tiếp tục trasformismo. Gramsci giải thích chủ nghĩa tập đoàn nhà nước phát xít là một nỗ lực không thành công để giới thiệu một số thực tiễn công nghiệp tiên tiến hơn của chủ nghĩa tư bản Mỹ dưới sự bảo trợ của chính quyền cũ của Ý.
Khái niệm cách mạng thụ động là một sự đối chiếu với khái niệm bá quyền ở chỗ nó mô tả điều kiện của một xã hội không bá quyền – một trong đó không có giai cấp thống trị nào có thể thiết lập quyền bá chủ theo nghĩa mà thuật ngữ này được Gramsci đề cập. Ngày nay, khái niệm về cuộc cách mạng thụ động, cùng với các phần của nó, Chế độ độc tài quân sự và trasformismo, đặc biệt phù hợp với sự công nghiệp hóa các nước thuộc thế giới thứ ba.
Khối lịch sử (BLOCCO STORICO)
Gramsci gán nguồn gốc khái niệm của ông về khối lịch sử (blocco storico) cho Georges Sorel, mặc dù Sorel không bao giờ sử dụng thuật ngữ này hay bất kỳ cách nào khác theo nghĩa chính xác mà Gramsci đã đưa ra cho nó. Tuy nhiên, Sorel đã làm sáng tỏ hành động cách mạng trong ngôn ngữ của huyền thoại xã hội thông qua đó mà những người tham gia vào hành động nhận thấy một cuộc đối đầu toàn diện – trong đó họ thấy một trật tự mới thách thức một trật tự đã được thiết lập. Trong quá trình diễn ra một sự kiện thảm khốc, trật tự cũ sẽ bị lật đổ hoàn toàn và cái mới được tự do bộc lộ. Trong khi Gramsci không chia sẻ tính duy tâm chủ nghĩa của tầm nhìn này, ông đã chia sẻ quan điểm rằng nhà nước và xã hội cùng nhau tạo thành một khối cấu trúc và cuộc cách mạng do đó ngụ ý sự phát triển bên trong nó một cấu trúc khác đủ mạnh để thay thế cái đầu tiên. Lặp lại Marx, ông nghĩ rằng điều này chỉ có thể xảy ra khi cái đầu tiên đã cạn kiệt hết tiềm năng của chính nó. Cho dù chiếm ưu thế hay nổi lên, một cấu trúc như vậy là những gì Gramsci gọi là một khối lịch sử.
Đối với Sorel, huyền thoại xã hội, một hình thức chủ quan tập thể mạnh mẽ, sẽ cản trở xu hướng cải cách. Những điều này có thể thu hút người công nhân từ chủ nghĩa nghiệp đoàn cách mạng vào chủ nghĩa công đoàn gia tăng hoặc chính sách của đảng cải cách. Huyền thoại là một vũ khí trong cuộc đấu tranh cũng như một công cụ để phân tích. Đối với Gramsci, khối lịch sử cũng như thế có một định hướng cách mạng thông qua sự nhấn mạnh của nó về sự thống nhất và gắn kết của các trật tự chính trị – xã hội. Đó là một sự phòng vệ không ngoan chống lại sự bám víu bởi trasformismo.
Khối lịch sử là một khái niệm biện chứng theo nghĩa các yếu tố tương tác của nó tạo ra một sự thống nhất lớn hơn. Gramsci thể hiện các yếu tố tương tác này đôi khi là chủ quan và đôi khi khách quan, đôi khi là kiến trúc thượng tầng và đôi khi là hạ tầng.
Những mối quan hệ liền kề và qua lại giữa các lĩnh vực của hoạt động chính trị, đạo đức và ý thức hệ với lĩnh vực kinh tế đã bác bỏ chủ nghĩa giản hóa. Nó bác bỏ sự tầm thường hóa tất cả mọi thứ hoặc là kinh tế (chủ nghĩa kinh tế) hoặc là tư tưởng (chủ nghĩa lý tưởng). Trong chủ nghĩa duy vật lịch sử của Gramsci (mà ông cẩn thận phân biệt với cái mà ông gọi là “chủ nghĩa kinh tế – lịch sử” hay một cách giải thích kinh tế mang tính hẹp hòi về lịch sử), các tư tưởng và điều kiện vật chất luôn bị ràng buộc với nhau, ảnh hưởng lẫn nhau và không cái nào loại trừ cái nào. Các tư tưởng phải được hiểu trong mối liên quan tới điều kiện vật chất. Điều kiện vật chất bao gồm cả quan hệ xã hội và phương tiện sản xuất vật chất. Cấu trúc thượng tầng của ý thức hệ và tổ chức chính trị định hình sự phát triển của cả hai khía cạnh sản xuất và được định hình bởi chúng.
Một khối lịch sử không thể tồn tại mà không có giai cấp xã hội bá quyền. Trong đó giai cấp bá quyền là giai cấp thống trị trong một quốc gia hoặc hình thái xã hội, nhà nước (trong khái niệm mở rộng của Gramsci) duy trì sự gắn kết và bản sắc trong khối thông qua việc truyền bá văn hóa chung. Một khối mới được hình thành khi một giai cấp bên dưới (ví dụ: các công nhân) thiết lập quyền bá chủ của mình đối với các nhóm bên dưới khác (ví dụ: nông dân nhỏ, kẻ bên lề…). Quá trình này đòi hỏi đối thoại sâu sắc giữa các nhà lãnh đạo và những người đi theo trong mong muốn trở thành giai cấp bá quyền. Gramsci có thể đã đồng tình trong ý tưởng của Lênin về một đảng những người tiên phong, người chịu trách nhiệm lãnh đạo một giai cấp công nhân chưa trưởng thành, nhưng chỉ như một khía cạnh của một cuộc vận động chiến. Bởi vì cuộc chiến cho vị trí là cần thiết ở các nước phương tây, như ông đã thấy, vai trò của đảng phải là lãnh đạo, tăng cường và phát triển đối thoại bên trong giai cấp công nhân và giữa giai cấp công nhân và các tầng lớp dưới quyền khác mà có thể được đưa vào liên minh với nó. “Dòng đại chúng” như một kỹ thuật huy động được phát triển bởi Đảng Cộng sản Trung Quốc phù hợp với suy nghĩ của Gramsci về mặt này.
Trí thức đóng một vai trò quan trọng trong việc xây dựng một khối lịch sử. Trí thức không phải là một tầng lớp xã hội rõ rệt và tương đối phi giai cấp. Gramsci xem họ như kết nối hữu cơ cho một giai cấp xã hội. Họ thực hiện chức năng phát triển và duy trì các hình ảnh, kỹ thuật và tổ chức tinh thần để gắn kết các thành viên của một giai cấp và của một khối lịch sử thành một bản sắc riêng biệt. Trí thức tư sản đã làm điều này cho cả một xã hội trong đó giai cấp tư sản là bá quyền. Các trí thức có tổ chức của giai cấp công nhân sẽ thực hiện một vai trò tương tự trong việc tạo ra một khối lịch sử mới dưới quyền bá chủ của giai cấp công nhân trong xã hội đó. Để làm điều này, họ sẽ phải phát triển một cách rõ ràng văn hóa, tổ chức và kỹ thuật đặc biệt và làm như vậy trong sự tương tác liên tục với các thành viên của khối mới nổi. Mọi người, đối với Gramsci, một phần nào đó là trí thức, mặc dù chỉ một số người thực hiện toàn thời gian chức năng xã hội của một trí thức. Trong nhiệm vụ này, nhóm, theo quan niệm của ông, là một ‘trí tuệ tập thể’.
Trong phong trào hướng tới bá quyền và thành lập một khối lịch sử, Gramsci phân biệt ba cấp độ của sự hiểu biết: “Đoàn thể kinh tế (economico-corporative), là sự nhận thức được lợi ích cụ thể của một nhóm đặc thù; sự đoàn kết hoặc ý thức giai cấp, là mở rộng ra cả một tầng lớp xã hội nhưng vẫn ở mức độ kinh tế thuần túy; và bá quyền, mang lại lợi ích của giai cấp hàng đầu hòa hợp với những lợi ích của các giai cấp dưới và kết hợp những lợi ích khác này vào một ý thức hệ được thể hiện dưới dạng phổ quát” (Gramsci, 1971: 180-95). Phong trào hướng tới bá quyền, theo Gramsci, là một “lối đi từ kiến trúc hạ tầng đến phạm vi của kiến trúc thượng tầng phức tạp”, theo đó ông muốn nói tới sự chuyển từ lợi ích cụ thể của một nhóm hoặc giai cấp sang xây dựng các thể chế và kiến tạo ý thức hệ. Nếu chúng phản ánh một quyền bá chủ, các thể chế và ý thức hệ này sẽ phổ biến về hình thức. tức là, chúng sẽ không xuất hiện với tư cách là một nhóm cụ thể và sẽ mang lại sự hài lòng cho các nhóm cấp dưới trong khi không làm suy yếu sự lãnh đạo hoặc lợi ích sống còn của giai cấp bá quyền.
Bá quyền và quan hệ quốc tế
Bây giờ chúng ta có thể thực hiện quá trình chuyển đổi từ những gì Gramsci nói về bá quyền và những khái niệm liên quan đến ý nghĩa của các khái niệm này đối với quan hệ quốc tế. Tuy nhiên, trước tiên, thật hữu ích khi xem xét những gì chính Gramsci đã nói về quan hệ quốc tế. Chúng ta hãy bắt đầu với đoạn văn này:
Bởi ‘cơ bản’ với Gramsci có nghĩa là cấu trúc hạ tầng, lâu dài hoặc tương đối thường xuyên, như một sự đối lập với ngắn hạn hoặc ‘sự kết hợp’. Ông đang nói rằng những thay đổi cơ bản trong quan hệ quyền lực quốc tế hoặc trật tự thế giới, được coi là những thay đổi trong cân bằng chiến lược và địa chính trị, có thể bắt nguồn từ những thay đổi cơ bản trong quan hệ xã hội.
Gramsci không bằng bất kỳ cách nào phớt lờ nhà nước hoặc hạ thấp tầm quan trọng của nó. Nhà nước vẫn, theo ông, là thực thể nền tảng trong quan hệ quốc tế và là nơi diễn ra xung đột xã hội – cũng là nơi, mà theo đó, bá quyền của các giai cấp xã hội có thể được xây dựng. Trong các bá quyền của các giai tầng xã hội, các đặc điểm riêng của các quốc gia kết hợp theo những cách độc nhất và độc đáo. Giai cấp công nhân, có thể được coi là quốc tế theo nghĩa trừu tượng, quốc gia hóa chính nó trong quá trình xây dựng quyền bá chủ của mình. Sự xuất hiện của các khối công nhân lãnh đạo mới ở cấp độ quốc gia, trong dòng lý luận này, đi trước bất kỳ sự tái cấu trúc cơ bản nào của quan hệ quốc tế. Tuy nhiên, nhà nước, vẫn là trọng tâm chính của đấu tranh xã hội và là thực thể cơ bản của quan hệ quốc tế, là nhà nước được mở rộng thứ bao gồm cơ sở xã hội của chính nó. Quan điểm này dành một cái nhìn hạn hẹp hoặc hời hợt về nhà nước, ví dụ, làm giảm sự quan liêu trong chính sách đối ngoại hoặc khả năng quân sự của nhà nước.
Trong tầm nhìn của mình về Italy, Gramsci có một ý thức sâu sắc về những gì mà ngày nay chúng ta gọi là nước phụ thuộc. Những gì xảy ra ở ltaly mà ông biết là sự ảnh hưởng rõ rệt bởi các thế lực bên ngoài. Ở cấp độ của chính sách đối ngoại thuần túy, các cường quốc có quyền tự do tương đối để xác định chính sách đối ngoại của họ nhằm đáp ứng lợi ích trong nước; quyền lực nhỏ hơn có ít quyền tự chủ hơn.”(Gramsci, 1977 : 264). Đời sống kinh tế của các quốc gia lệ thuộc được thâm nhập và đan xen với các quốc gia hùng mạnh. “Điều này còn phức tạp hơn bởi sự tồn tại trong các quốc gia thuộc các khu vực đa dạng về cấu trúc có các mô hình quan hệ đặc biệt với các lực lượng bên ngoài.”(Gramsci, 1971 : 182).
Ở mức độ sâu hơn, những nhà nước hùng mạnh chính xác là những nhà nước đã trải qua một cuộc cách mạng kinh tế và xã hội sâu sắc và đã giải quyết một cách đầy đủ nhất những hệ quả của cuộc cách mạng này dưới hình thức của nhà nước và quan hệ xã hội. Cuộc cách mạng Pháp là trường hợp mà Gramsci phản ánh, nhưng chúng ta có thể nghĩ về sự phát triển quyền lực của Mỹ và Liên Xô theo cùng một cách. Đây là tất cả những quốc gia mà nền tảng phát triển đã vượt qua biên giới quốc gia để trở thành hiện tượng mở rộng quốc tế. Các quốc gia khác đã đón nhận tác động của những phát triển này theo cách thụ động hơn, một ví dụ về những gì Gramsci mô tả ở cấp quốc gia như một cuộc cách mạng thụ động. Hiệu ứng này xuất hiện khi động lực thay đổi không phát sinh từ ‘một sự phát triển kinh tế địa phương rộng lớn … mà thay vào đó là sự phản ánh của các phát triển quốc tế truyền dòng tư tưởng của họ đến ngoại vi’. (Gramsci, 1971 : 116)
Nhóm là kẻ mang ý tưởng mới, trong hoàn cảnh như vậy, không phải là nhóm xã hội bản địa đang tích cực tham gia xây dựng cơ sở kinh tế mới với cấu trúc quan hệ xã hội mới. Đây là một tầng lớp trí thức tiếp thu những ý tưởng bắt nguồn từ một cuộc cách mạng kinh tế và xã hội nước ngoài trước đó. Do đó, tư tưởng của nhóm này có một hình dạng lý tưởng không có căn cứ trong sự phát triển kinh tế trong nước; và quan niệm của nó về nhà nước có dạng ‘một tuyệt đối hợp lý’ (Gramsci, 1971: 777). Gramsci chỉ trích suy nghĩ của Benedetto Croce, nhân vật có ảnh hưởng lớn trong giới trí thức Italia thời ông, vì đã thể hiện kiểu méo mó này.
Bá quyền và trật tự thế giới
Khái niệm bá quyền của Gramsci áp dụng ở cấp độ quốc tế hay thế giới? Trước khi cố gắng đề xuất làm thế nào điều này có thể được thực hiện, cũng nên loại trừ một số cách sử dụng thuật ngữ sáo rỗng phổ biến trong các nghiên cứu quan hệ quốc tế. Rất thường xuyên “bá quyền” được sử dụng để chỉ sự thống trị của một quốc gia này so với quốc gia khác, do đó mà trở thành mối quan hệ ràng buộc giữa các quốc gia. Đôi khi, “quyền bá chủ” được sử dụng như một uyển ngữ cho chủ nghĩa đế quốc. Khi các nhà lãnh đạo chính trị Trung Quốc cáo buộc Liên Xô về ‘chủ nghĩa bá quyền’, họ dường như có trong đầu một số sự kết hợp của hai điều này. Những ý nghĩa này khác rất nhiều so với ngữ nghĩa mà Gramsci áp dụng thuật ngữ này, vì mục đích rõ ràng trong bài viết này, người viết sử dụng thuật ngữ ‘thống trị’ để thay thế cho chúng.
Khi áp dụng khái niệm bá quyền vào trật tự thế giới, điều quan trọng là phải xác định khi nào một thời kỳ bá quyền bắt đầu và khi nào nó kết thúc. Một thời kỳ mà một quyền bá chủ thế giới đã được thiết lập có thể được gọi là bá quyền và một trong đó sự thống trị của một loại không bá quyền chiếm ưu thế là không bá quyền. Để minh họa, chúng ta hãy xem thế kỷ rưỡi qua như rơi vào bốn thời kỳ có thể phân biệt, khoảng 1845-1875,1875-1945,1945-1965 và 1965 đến nay.14
Thời kỳ đầu tiên (1845-75) là bá quyền: có một nền kinh tế thế giới với Anh là trung tâm của nó. Học thuyết kinh tế phù hợp với uy quyền tối cao của Anh nhưng phổ biến về hình thức – lợi thế so sánh, thương mại tự do và tiêu chuẩn vàng – lan rộng ra bên ngoài nước Anh. Sức mạnh cưỡng chế bảo lãnh cho trật tự này. Anh nắm giữ cán cân quyền lực ở châu u, qua đó ngăn chặn mọi thách thức đối với quyền bá chủ từ một cường quốc trên đất liền. Anh cai trị tối cao trên biển và có khả năng thực thi sự tuân phục của các nước ngoại vi đối với các quy tắc của thị trường.
Trong thời kỳ thứ hai (1875-1945), tất cả các tính năng này đã bị đảo ngược. Các quốc gia khác thách thức quyền tối cao của Anh. Cán cân quyền lực ở châu u trở nên bất ổn, dẫn đến hai cuộc chiến tranh thế giới. Thương mại tự do được thay thế bởi chủ nghĩa bảo hộ; Tiêu chuẩn vàng cuối cùng đã bị từ bỏ và nền kinh tế thế giới bị chia cắt thành các khối kinh tế. Đây là một thời kỳ không bá quyền.
Trong thời kỳ thứ ba, sau Chiến tranh thế giới thứ hai (1945-65), Hoa Kỳ đã thành lập một trật tự thế giới bá quyền mới tương tự về cấu trúc cơ bản với sự thống trị của Anh vào giữa thế kỷ XIX nhưng với các thể chế và học thuyết được điều chỉnh theo nền kinh tế thế giới phức tạp hơn và đối với các xã hội quốc gia nhạy cảm hơn với tác động chính trị của các cuộc khủng hoảng kinh tế.
Thỉnh thoảng từ cuối những năm 1960 đến đầu những năm 1970, rõ ràng là trật tự thế giới này với trụ sở tại Hoa Kỳ đã không còn hoạt động tốt nữa. Trong thời gian không chắc chắn xảy ra sau đó, ba khả năng chuyển đổi cấu trúc của trật tự thế giới đã mở ra: tái thiết quyền bá chủ với việc mở rộng quản lý chính trị trên các đường lối được đưa ra bởi Ủy ban ba bên; gia tăng sự phân mảnh của nền kinh tế thế giới xung quanh các lĩnh vực kinh tế tập trung quyền lực lớn; sự khẳng định có thể của một quyền bá chủ dựa trên thế giới thứ ba với nhu cầu phối hợp cho Trật tự kinh tế quốc tế mới với tư cách là người tiên phong.
Trên cơ sở của sự phác họa này, có vẻ như, về mặt lịch sử, để trở thành bá quyền, một nhà nước sẽ phải tìm và bảo vệ một trật tự thế giới phổ biến trong quan niệm, tức là, không phải là một trật tự trong đó một nhà nước trực tiếp khai thác những kẻ khác mà là một trật tự nơi mà các nhà nước khác (hoặc ít nhất là những nhà nước nằm trong tầm với của quyền bá chủ) thấy sự phù hợp với lợi ích của mình. Một trật tự như vậy sẽ khó có thể được hình thành trong các điều khoản giữa các nước, vì điều này có thể sẽ mang đến sự đối lập trước mắt về lợi ích nhà nước. Nó rất có thể sẽ tạo ra cơ hội cho sự trỗi dậy của các lực lượng của xã hội dân sự hoạt động trên quy mô thế giới (hoặc trên phạm vi quy mô mà trong đó quyền bá chủ chiếm ưu thế). Khái niệm bá quyền về trật tự thế giới không chỉ dựa trên sự điều tiết của xung đột giữa các quốc gia mà còn là một xã hội dân sự được hình thành trên toàn cầu, tức là, một phương thức sản xuất mang lại sự liên kết giữa các tầng lớp xã hội của nó.
Trong lịch sử, bá quyền kiểu này được thành lập bởi quyền lực đã trải qua một cuộc cách mạng kinh tế và xã hội hoàn toàn. Cuộc cách mạng không chỉ thay đổi các cấu trúc kinh tế và chính trị nội bộ của nhà nước đang được đề cập mà còn giải phóng các nguồn năng lượng mở rộng ra ngoài ranh giới của nhà nước. Do đó, một quyền bá chủ thế giới là sự mở rộng ra bên ngoài của quyền bá chủ nội bộ (quốc gia) được thiết lập bởi một giai tầng xã hội thống trị. Các thể chế kinh tế và xã hội, văn hóa, công nghệ gắn liền với quyền bá chủ quốc gia này trở thành mô hình được mô phỏng nước ngoài. Một quyền bá chủ mở rộng như vậy tác động đến các quốc gia ngoại vi hơn như một cuộc cách mạng thụ động. Các quốc gia này đã không trải qua một cuộc cách mạng xã hội triệt để, cũng như các nền kinh tế của họ đã phát triển theo cùng một cách, nhưng họ cố gắng kết hợp các yếu tố từ mô hình bá quyền mà không làm xáo trộn các cấu trúc quyền lực cũ. Trong khi các nước ngoại vi có thể áp dụng một số khía cạnh kinh tế và văn hóa của cốt lõi bá quyền, họ ít có khả năng áp dụng các mô hình chính trị của nó. Giống như chủ nghĩa phát xít trở thành hình thức của cuộc cách mạng thụ động ở Ý trong thời kỳ chiến tranh, nên nhiều hình thức của chế độ quan liêu quân sự khác nhau giám sát cuộc cách mạng thụ động ở ngoại vi ngày nay. Trong mô hình bá quyền thế giới, quyền bá chủ ngày càng khốc liệt và nhất quán hơn và nhiều mâu thuẫn hơn với các mâu thuẫn ở ngoại vi.
Do đó, quyền bá chủ ở cấp quốc tế không chỉ đơn thuần là một trật tự giữa các quốc gia. Đó là một trật tự trong nền kinh tế thế giới với phương thức sản xuất thống trị, thâm nhập vào tất cả các quốc gia và liên kết với các phương thức sản xuất phụ thuộc khác. Nó cũng là một phức hợp của các mối quan hệ xã hội quốc tế kết nối các tầng lớp xã hội của các quốc gia khác nhau. Quyền bá chủ thế giới được mô tả như một cấu trúc xã hội, cấu trúc kinh tế và cấu trúc chính trị; và nó không thể chỉ đơn giản là một trong những điều này mà phải là cả ba. Hơn nữa, quyền bá chủ thế giới được thể hiện trong các chuẩn mực, thể chế và cơ chế phổ quát, đưa ra các quy tắc ứng xử chung cho các quốc gia và cho các lực lượng của xã hội dân sự hành động xuyên biên giới quốc gia – các quy tắc hỗ trợ cho phương thức sản xuất thống trị.
Cơ chế bá quyền: Tổ chức quốc tế
Một cơ chế thông qua đó các chuẩn mực phổ quát của một quyền bá chủ thế giới được thể hiện là tổ chức quốc tế. Thật vậy, tổ chức quốc tế hoạt động như một Quá trình mà qua đó các thể chế bá quyền và hệ tư tưởng của nó được phát triển. Trong số các đặc điểm của tổ chức quốc tế thể hiện vai trò bá quyền của mình là:
- Chúng thể hiện các quy tắc tạo điều kiện cho việc mở rộng những trật tự thế giới bá quyền;
- Chính chúng là sản phẩm của trật tự thế giới bá quyền;
- Chúng hợp pháp về mặt tư tưởng các chuẩn mực của trật tự thế giới;
- Chúng đồng phạm với giới tinh hoa từ các quốc gia ngoại vi, và
- Chúng tiếp thu các tư tưởng bá quyền.
Các thể chế quốc tế thể hiện các quy tắc tạo điều kiện cho việc mở rộng các lực lượng kinh tế và xã hội thống trị nhưng cũng đồng thời cho phép sự điều hòa được thực hiện bởi các nhóm lợi ích lệ thuộc với mức độ đau đớn tối thiểu. Các quy tắc chi phối quan hệ tiền tệ và thương mại thế giới đặc biệt quan trọng. Chúng được đóng khung để chủ yếu thúc đẩy sự mở rộng kinh tế. Đồng thời chúng cho phép các trường hợp ngoại lệ và sự vi phạm để giải quyết các vấn đề tình huống. Chúng có thể được sửa đổi công khai khi hoàn cảnh thay đổi. Các tổ chức Bretton Woodscung cấp nhiều biện pháp bảo vệ cho các mối quan tâm xã hội trong nước như thất nghiệp hơn là Tiêu chuẩn Vàng, với điều kiện các chính sách quốc gia phù hợp với mục tiêu của một nền kinh tế thế giới tự do. Hệ thống tỷ giá hối đoái thả nổi hiện nay cũng đưa ra phạm vi cho hành động quốc gia trong khi vẫn duy trì nguyên tắc cam kết trước đó để hài hòa các chính sách quốc gia vì lợi ích của nền kinh tế trong thế giới tự do.
Các thể chế và quy tắc quốc tế thường được khởi xướng bởi quốc gia thiết lập quyền bá chủ. Ít nhất là chúng phải hỗ trợ quốc gia đó. Quốc gia thống trị chăm lo để bảo đảm sự phục tùng của các quốc gia khác theo một hệ thống thứ bậc của cấu trúc quyền lực liên hệ thống của bá quyền. Một số hạng nhì được quan tâm trước tiên và hỗ trợ của họ được bảo đảm. Sự đồng thuận của ít nhất một số quốc gia ngoại vi được đón chào. Sự tham gia chính thức có thể có trọng lượng trong sự bảo trợ từ cường quốc thống trị như Quỹ Tiền tệ Quốc tế và Ngân hàng Thế giới, hoặc nó có thể dựa trên cơ sở của mỗi nước một phiếu như trong hầu hết các tổ chức quốc tế lớn khác. Có một cấu trúc ảnh hưởng không chính thức phản ánh các cấp độ khác nhau của quyền lực chính trị và kinh tế thực sự làm nền tảng cho những thủ tục chính thức đưa ra các quyết định.
Các tổ chức quốc tế cũng thực hiện một vai trò tư tưởng. Họ xác định các hướng dẫn chính sách cho các nhà nước, các tổ chức chính thống và các đơn vị thực thi ở cấp độ quốc gia. Chúng phản ánh các định hướng thuận lợi cho các lực lượng kinh tế và xã hội thống trị. OECD, trong khuyến nghị tiền tệ, đã tán thành sự đồng thuận thống trị về tư duy chính sách ở các nước cốt lõi và củng cố những người quyết tâm chống lạm phát theo cách này chống lại những người khác quan tâm hơn đến thất nghiệp. ILO, bằng cách ủng hộ chủ nghĩa ba bên, hợp pháp hóa các mối quan hệ xã hội phát triển ở các quốc gia cốt lõi như là mô hình mong ước theo đuổi.
Những kẻ ưu tú từ các quốc gia ngoại vi được đồng tham gia vào các tổ chức quốc tế theo cách thức trasformismo. Các cá nhân từ các nước ngoại vi, mặc dù họ có thể đến các tổ chức quốc tế với ý tưởng làm việc từ bên trong để thay đổi hệ thống, bị buộc phải làm việc trong các cách thức của cuộc cách mạng thụ động. Tốt nhất là họ sẽ giúp chuyển các yếu tố ‘hiện đại hóa’ tới các vùng ngoại vi nhưng đó chỉ khi điều này là phù hợp với lợi ích của sự thiết lập quyền lực địa phương. Bá quyền giống như một cái gối: nó hấp thụ những cú đánh và sớm hay muộn kẻ ra vẻ tấn công sẽ tìm thấy ở nó sự thoải mái khi gác đầu lên. Chỉ khi mà người đại diện trong các tổ chức quốc tế kiên quyết dựa trên một thách thức rõ ràng về xã hội và chính trị đối với quyền bá chủ – trên một khối lịch sử và bá quyền mới ra đời – mới có thiết lập mối đe dọa thực sự. Sự đồng lựa chọn của những các nhân nổi bất từ ngoại vi cho thấy điều này ít có khả năng hơn.
Trasformismo cũng hấp thụ những ý tưởng bá quyền tiềm tàng và làm cho những ý tưởng này phù hợp với học thuyết bá quyền. Chẳng hạn, khái niệm về sự tự lực, bắt đầu như một thách thức đối với nền kinh tế thế giới bằng cách ủng hộ sự phát triển tự trị được xác định bởi tính nội sinh. Thuật ngữ này hiện đã được chuyển đổi thành sự hỗ trợ của các cơ quan kinh tế thế giới cho các chương trình phúc lợi tự làm ở các nước ngoại vi. Các chương trình này nhằm mục đích tạo điều kiện cho dân cư nông thôn đạt được sự tự túc, ngăn chặn cuộc di cư từ nông thôn ra thành thị và đạt được một mức độ ổn định hơn về chính trị và xã hội giữa các tầng lớp dân cư mà nền kinh tế thế giới không thể hội nhập. Tự lực trong ý nghĩa đã chuyển đổi của nó trở thành thứ bổ sung và hỗ trợ cho các mục tiêu bá quyền cho nền kinh tế thế giới.
Do đó, một chiến thuật để mang lại sự thay đổi trong cấu trúc của trật tự thế giới có thể bị loại trừ như một ảo ảnh hoàn toàn. Có rất ít khả năng xảy ra một cuộc vận động chiến ở cấp độ quốc tế, qua đó những người cấp tiến sẽ giành quyền kiểm soát cấu trúc thượng tầng của các thể chế quốc tế. Theo Daniel Patrick Moynihan bất kể thế nào, những người cấp tiến trong Thế giới thứ ba không kiểm soát các tổ chức quốc tế. Ngay cả khi họ đã làm thế, họ không thể đạt được gì từ nó. Những kiến trúc thượng tầng này được kết nối không đầy đủ với bất kỳ cơ sở chính trị phổ biến nào. Chúng được kết nối với các giai cấp bá quyền quốc gia ở những nước cốt lõi và, thông qua sự trung gian của các giai cấp này, có cơ sở rộng lớn hơn ở các nước này. Ở ngoại vi, họ chỉ kết nối được với cuộc cách mạng thụ động.
Viễn cảnh chống bá quyền
Trật tự thế giới – trở lại với tuyên bố của Gramsci đã được trích dẫn trước đó trong bài tiểu luận này – có cơ sở trong các mối quan hệ xã hội. Do đó, một sự thay đổi cấu trúc quan trọng trong trật tự thế giới có khả năng truy nguyên được từ một số thay đổi cơ bản trong quan hệ xã hội và trong các trật tự chính trị quốc gia tương ứng với các cấu trúc quốc gia về quan hệ xã hội. Theo suy nghĩ của Gramsci, điều này sẽ xảy ra với sự xuất hiện của một khối lịch sử mới.
Chúng ta phải chuyển vấn đề thay đổi trật tự thế giới trở lại từ các thể chế quốc tế sang các xã hội quốc gia. Phân tích của Gramsci về Italia thậm chí còn giá trị hơn khi áp dụng vào trật tự thế giới: chỉ có một cuộc chiến tranh cho vị trí mới có thể, về lâu dài, mang lại những thay đổi về cấu trúc và một cuộc chiến cho vị trí liên quan đến việc xây dựng cơ sở chính trị – xã hội cho sự thay đổi thông qua việc tạo ra của các khối lịch sử mới. Bối cảnh quốc gia vẫn là nơi duy nhất có thể thành lập một khối lịch sử, mặc dù điều kiện kinh tế và chính trị thế giới ảnh hưởng nghiêm trọng đến triển vọng cho một công việc táo bạo như vậy.
Cuộc khủng hoảng kéo dài trong nền kinh tế thế giới (khởi đầu có thể bắt nguồn từ cuối những năm 1960 và đầu những năm 1970) là thuận lợi cho một số phát triển có thể dẫn đến một sự thách thức chống bá quyền. Ở các nước cốt lõi, những chính sách cắt giảm thanh toán chuyển nhượng cho các nhóm xã hội bị tước đoạt và tạo ra tỷ lệ thất nghiệp cao mở ra triển vọng về một liên minh rộng lớn của những người thiệt thòi chống lại các khu vực của tư bản và lao động tìm thấy điểm chung trong nền sản xuất quốc tế và trật tự thế giới tự do – độc quyền. Cơ sở chính sách cho liên minh này rất có thể sẽ là hậu Keynes và tân chủ nghĩa trọng thương. Ở các nước ngoại vi, một số quốc gia dễ bị tổn thương trước hành động cách mạng, như các sự kiện từ Iran đến Trung Mỹ cho thấy. Tuy nhiên, sự chuẩn bị chính trị cho dân chúng chưa đủ sâu có thể không theo kịp cơ hội cách mạng và điều này làm giảm triển vọng cho một khối lịch sử mới. Một tổ chức chính trị hiệu quả (hoàng tử hiện đại của Gramsci) sẽ yêu cầu sự tập hợp các tầng lớp lao động mới được tạo ra bởi sản xuất quốc tế và xây dựng một cầu nối cho nông dân và những người thành thị. Không có điều này, chúng ta chỉ có thể dự tính một quá trình mà giới tinh hoa chính trị địa phương, thậm chí một số trong đó là sản phẩm của những biến động cách mạng bị chết yểu, sẽ củng cố quyền lực của họ trong một trật tự thế giới tự do-độc quyền. Một quyền bá chủ độc quyền-tự do được xây dựng lại sẽ hoàn toàn có khả năng thực hành trasformismo bằng cách điều chỉnh theo nhiều thể chế và tập quán quốc gia, bao gồm quốc hữu hóa các ngành công nghiệp. Những lời hoa mỹ của chủ nghĩa dân tộc và chủ nghĩa xã hội sau đó có thể được đưa vào phù hợp với sự khôi phục của cách mạng thụ động dưới vỏ bọc mới ở ngoại vi.
Nói tóm lại, nhiệm vụ thay đổi trật tự thế giới bắt đầu bằng nỗ lực lâu dài của Lao động để xây dựng các khối lịch sử mới trong phạm vi quốc gia.
Ghi chú:
l. Bài tiểu luận này ban đầu được xuất bản trong Thiên niên kỷ, (1983) 12 (2): 162-75. Tôi đề cập đến trích dẫn từ Gramsci (1971), sau đây được trích dẫn như những chọn lọc. Phiên bản quan trọng đầy đủ là Gramsci (l975), sau đây được gọi là Quaderni.
2. Đây dường như là vấn đề tiềm ẩn trong Anderson (1976-77) nhằm tìm ra sự không nhất quán trong các khái niệm của Gramsci.
3. Về điểm này, xem Thompson (1978), tương phản một vị trí lịch sử tương tự như Gramsci, với chủ nghĩa cấu trúc triết học trừu tượng của Althusser. xem ‘Chủ nghĩa Marx không phải là Chủ nghĩa lịch sử’, trong Althusser và Balibar (1979)
4. Người ta nói rằng điều này là để tránh bị tịch thu các ghi chú của anh ta bởi người kiểm duyệt nhà tù, nếu điều này là sự thật, thì những người đó phải đặc biệt không lanh trí.
5. Buci-Glucksmann (1975) đặt Gramsci trọn vẹn theo truyền thống Lêninnít. Portelli (7972) và Macciocci (1923) đều đặt Gramsci tương phản với Lenin. Công việc của Buci-Glucksmann đối với tôi dường như là suy nghĩ đầy đủ hơn. Xem thêm Mouffe (1979) và Showstack-Sassoon (1982)
6. Khái niệm này phù hợp với đánh giá của Gramsci về tình hình ở Ý vào đầu những năm 1920; giai cấp công nhân tự nó quá yếu để mang trên mình gánh nặng của cách mạng và chỉ có thể mang lại sự thành lập một nhà nước mới bằng một liên minh với giai cấp nông dân và một số thành phần tiểu tư sản. Trên thực tế, Gramsci coi phong trào của hội đồng công nhân là một trường học để lãnh đạo một liên minh như vậy và những nỗ lực của ông trước khi bị giam cầm đã hướng đến việc xây dựng liên minh này.
7. Xem Buci-Glucksmann (1975: 63)
8. Machiavelli (1977: 49-50); Gramsci (1971: 169-90)
9. Thuật ngữ “Tây u” dùng để chỉ Anh, Pháp, Đức và Ý trong những năm 1920 và 1930
10. Gramsci đã mượn thuật ngữ ‘cuộc cách mạng thụ động’ từ nhà sử học người Neapolitan Vincenzo Cuocco (1770-1823), người đã hoạt động trong giai đoạn đầu của Risorgimento. Theo cách giải thích của Cuocco, quân đội của Napoleon đã mang lại cuộc cách mạng thụ động cho Ý.
11. Buci-Glucksmann (1975: 121)
12. Gramsci, Quaderni (1975: 2.632)
13. Xem thảo luận về huyền thoại của Sorel và ‘Trận chiến Napoleonic’ trong bức thư gửi Daniel Halevy (trong Sorel, 1961)
14. Thời kỳ chỉ là dự kiến và sẽ phải được tinh chỉnh bằng cách tìm hiểu các đặc điểm cấu trúc phù hợp với từng thời kỳ cũng như các yếu tố được coi là cấu thành các điểm phá vỡ giữa thời kỳ này và thời kỳ khác. Chúng được cung cấp ở đây như là các ký hiệu cho việc sửa đổi sự uyên bác lịch sử để đưa ra một số câu hỏi về bá quyền và các cấu trúc và cơ chế đi kèm với nó.
Chủ nghĩa đế quốc, đã có những hình thức khác nhau trong các thời kỳ này, là một vấn đề liên quan chặt chẽ. Đầu tiên, Pax Britannica, mặc dù một số vùng lãnh thổ được quản lý trực tiếp, việc kiểm soát các thuộc địa dường như là ngẫu nhiên thay vì cần thiết cho việc mở rộng kinh tế. Argentina, một quốc gia độc lập chính thức, về cơ bản có cùng mối quan hệ với nền kinh tế Anh như Canada, một thuộc địa cũ. Điều này, như George Lichtheim lưu ý, có thể được gọi là giai đoạn của ‘chủ nghĩa đế quốc tự do’. Trong thời kỳ thứ hai, cái gọi là ‘chủ nghĩa đế quốc mới’ đã nhấn mạnh hơn vào các biện pháp kiểm soát chính trị trực tiếp. Nó cũng chứng kiến sự tăng trưởng của xuất khẩu tư bản và vốn tài chính được Lenin xác định là bản chất của chủ nghĩa đế quốc. Trong thời kỳ thứ ba, có thể được gọi là của chủ nghĩa Tân tự do hoặc chủ nghĩa đế quốc tự do Độc quyền, quốc tế hóa sản xuất nổi lên như một hình thức ưu việt, cũng được hỗ trợ bởi các hình thức vốn tài chính mới (ngân hàng đa quốc gia và tập đoàn). Dường như có rất ít điểm trong việc cố gắng xác định một số bản chất không thay đổi của chủ nghĩa đế quốc nhưng sẽ hữu ích hơn khi mô tả các đặc điểm cấu trúc của chủ nghĩa đế quốc tương ứng với các trật tự thế giới bá quyền và không bá quyền kế tiếp. Để thảo luận thêm về điều này liên quan đến Pax Britannica và Pax Americana, xem Cox (1983).
Lời người dịch: Antonio Gramsci (1891-1937) là một nhà cách mạng, thành viên sáng lập của Partito Comunista d’Italia (đảng cộng sản Ý). Đóng góp to lớn của ông cho chủ nghĩa Marx không chỉ ở trong công tác tổ chức phong trào cộng sản Ý giai đoạn giữa 2 cuộc thế chiến mà còn ở hệ thống công trình lý thuyết đồ sộ của ông, đặc biệt xung quanh lý thuyết về bá quyền tư sản, phần lớn trong số chúng đã được thực hiện dưới những điều kiện tàn bạo của nhà tù phát xít, nơi mà sức khỏe của ông đã bị bào mòn cho đến chết. Đáng tiếc là di sản của ông đã bị bóp méo khá nhiều đến mức mà ngày nay ngay cả những chính trị gia cánh hữu cũng có thể tự nhận là kế thừa di sản của ông. Còn ở Việt Nam thì không có mấy người biết đến ông chứ chưa nói gì đến việc hiểu được hệ thống lý thuyết của ông, có khác chăng là sinh viên ngành quan hệ quốc tế. Bài tiểu luận này của Robert Cox được chọn dịch không phải như là một nỗ lực hệ thống hóa tư tưởng của Gramsci mà mới chỉ dừng lại ở chỗ giới thiệu một số khái niệm cơ bản trong đó mà thôi. Trước tiên nó là món quà mà tôi dành cho một người bạn, thứ nữa là hy vọng rằng điều này sẽ khơi dậy trong các bạn, những người đang khát khao tìm tòi khám phá lý thuyết Marxist, một động lực mạnh mẽ để vươn tới sự hiểu biết đầy đủ về nó. Thân ái!