GIỚI THIỆU SÁCH: “If We Burn: The Mass Protest Decade and the Missing Revolution”
Một thập kỷ trước, thế giới đã bị rung chuyển bởi các phong trào biểu tình rầm rộ khắp toàn cầu. Hàng triệu người đã chiếm đóng các quảng trường thành phố, thách thức bọn độc tài, đối đầu với cảnh sát và vạch trần những bất bình đẳng sâu sắc đã tồn tại trên khắp thế giới suốt thời kỳ tân tự do.
Dẫu vậy, cho đến cuối thập kỷ, thế giới này thậm chí còn trở nên bất bình đẳng, phi dân chủ và bất công hơn trước. Điều này đúng ngay cả ở những quốc gia đã từng chứng kiến những phong trào biểu tình lớn nhất trong lịch sử của họ.
Ở Ai Cập, hàng triệu người đã hành quân đến Quảng trường Tahir để lật đổ chế độ Hosni Mubarak. Nhưng đến năm 2013, một chính phủ quân sự mới đã quay trở lại. Ở Brazil, một phong trào phản đối lớn chống lại việc tăng giá vé vận tải do các nhà hoạt động cực tả khởi xướng đã phá vỡ sự ổn định của chính quyền PT. Dẫu vậy, vào năm 2019, một tổng thống cực hữu, Jair Bolsonaro, đã được bầu lên.
Cũng năm đó ở Chile, một làn sóng phản đối, giao tranh trên đường phố và đình công khổng lồ đã nổ ra nhắm vào chủ nghĩa tân tự do, chính sách được duy trì suốt 30 năm bởi cả chính phủ trung hữu và trung tả. Tuy nhiên, trong vòng vài năm sau đó, Tổng thống cánh tả mới đắc cử Gabriel Boric, một cựu nhà hoạt động sinh viên, vẫn phải đối mặt với một phong trào cánh hữu hùng mạnh ngăn cản sự thay đổi triệt để hiến pháp của chế độ độc tài. Danh sách vẫn còn dài.
Vấn đề không chỉ là những phong trào này không thể thay đổi xã hội, mà còn là chúng đã không thể mở ra một thời kỳ tiến bộ nghiêm túc cho cánh tả xã hội chủ nghĩa và phong trào công nhân. Vấn đề là trong nhiều trường hợp, các lực lượng chính trị cánh hữu hoặc cực hữu đã có thể lợi dụng chính cuộc khủng hoảng do các phong trào phản kháng này gây ra để theo đuổi mục tiêu riêng của họ.
Cuộc đảo chính của Sisi ở Ai Cập diễn ra sau các cuộc biểu tình lớn chống lại chính phủ của Tổ chức Anh em Hồi giáo được bầu lên sau sự sụp đổ của Mubarak, các cuộc biểu tình được nhiều người coi là sự tiếp nối của những cuộc biểu tình năm 2011. Tương tự ở Brazil, các cuộc biểu tình chống lại Đảng PT, nổi lên vào năm 2015, đã sử dụng phần lớn hình ảnh của một phong trào trước đó phản đối việc tăng giá cước vận tải nhưng giờ đây bị chi phối bởi các nhà hoạt động cánh hữu và tập trung hoàn toàn vào việc loại bỏ đảng trung tả khỏi chức vụ.
Chính tình thế tiến thoái lưỡng nan này là chủ đề trọng tâm trong cuốn sách của Vincent Bevins: Giá ta bùng cháy: Thập kỷ của biểu tình quần chúng và cuộc cách mạng không biết đã đi về đâu.
Bevins đã phỏng vấn hàng trăm nhà hoạt động tham gia các cuộc biểu tình trong những năm 2010 để cố gắng tìm hiểu xem điều gì đã xảy ra. Ông viết: “Những người ngồi cùng tôi không muốn ngừng phân tích khi thừa nhận rằng các lực lượng đàn áp là đàn áp”. Nhiều nhà hoạt động cho rằng “những câu trả lời kiểu đó quá dễ dàng. Họ muốn giữ mình ở tiêu chuẩn cao hơn”.
Điểm đầu tiên mà Bevins rút ra từ nghiên cứu của mình là không có cái gọi là khoảng trống chính trị: “Nếu bạn chọc thủng một lỗ hổng ở trung tâm hệ thống chính trị, tước đoạt quyền lực khỏi những kẻ nắm giữ nó, thì người khác sẽ bước đến khoảng trống và chiếm lấy nó”.
Trong tình hình bất bình đẳng ngày càng gia tăng, sự thờ ơ về chính trị và bất ổn xã hội, hành động của các nhóm nhỏ cực đoan, đôi khi chỉ lên tới hàng chục, có thể gây ra sự bất mãn ngày càng tăng và bùng nổ trên đường phố, thu hút hàng trăm nghìn và đôi khi thậm chí hàng triệu người.
Tuy nhiên, “một nhóm người xuống đường vì những lý do rất khác nhau không thể đơn giản tự mình nắm lấy quyền lực”. Như Karl Marx đã viết trong Ngày 18 tháng sương mù của Louis Bonaparte: “Những người không thể đại diện cho chính mình thì phải được đại diện”.
Chính trong bối cảnh đó, nền chính trị ảnh hưởng đến các phong trào phản kháng trong thập kỷ đã trở thành một gánh nặng. Bevins lập luận rằng nhận thức chung của phần lớn các nhà hoạt động toàn cầu và bối cảnh cánh tả vào đầu những năm 2000 bị chi phối bởi việc tập trung vào chính trị tượng trưng, tôn sùng các hình thức phản kháng “không có người lãnh đạo”, “được tổ chức theo chiều ngang” và “tự phát”. Loại chính trị này tôn trọng bản chất lan tỏa của các phong trào phản kháng hơn là vật lộn với những hạn chế của chúng.
Việc các phong trào này lựa chọn hành động – chiếm giữ các quảng trường, đấu tranh trên đường phố, tụ tập quần chúng – thay vì các hành động khác như đình công, phản ánh thực tế rằng chúng nảy sinh sau nhiều thập kỷ suy tàn và thất bại của phong trào công nhân và cánh tả xã hội chủ nghĩa trên thế giới trong suốt thế kỷ 20. Như Bevins lập luận: “Rõ ràng là con người không tự động áp dụng phản ứng đúng đắn trước một loạt bất công nhất định”.
Ông lưu ý, “Như bạn là một phong trào phản kháng chống lại chính phủ quyền lực nhất trong lịch sử châu Á (đề cập đến các cuộc biểu tình ở Hồng Kông năm 2019) bạn không nên chọn chiến lược của mình dựa trên bài đăng nào nhận được nhiều lượt tán thành nhất trên một diễn đàn như Reddit. Chúng ta có thể chắc chắn rằng bất kỳ đối thủ xứng đáng nào cũng không đưa ra quyết định theo cách đó”.
Tuy nhiên, điều thú vị nhất về cuốn sách của Bevins là những kết luận mà chính nhiều nhà hoạt động đã rút ra từ kinh nghiệm của chính họ. Ông viết: “Tôi đã dành nhiều năm để thực hiện các cuộc phỏng vấn, và không một người nào nói với tôi rằng họ đã trở nên theo chủ nghĩa cào bằng hơn, hay chủ nghĩa vô trị hơn hoặc thiên về tính tự phát và phi cấu trúc hơn”.“Mọi người vẫn ở cùng một chỗ. Nhưng tất cả những ai đã thay đổi quan điểm của mình về vấn đề tổ chức đều tiến gần hơn đến những quan điểm ‘theo chủ nghĩa Lênin’ cổ điển.”
Một nhà hoạt động ở Hồng Kông nói với Bevins: “Tôi đã có rất nhiều niềm vui trên đường phố, nhưng tính chất phi tập trung của phong trào có nghĩa là không có chỗ cho thảo luận về cách nó hoạt động hoặc làm thế nào một chiến lược mạch lạc hoạt động được có thể phát triển”.
Artem Tidva, một nhà hoạt động cánh tả tham gia vào các cuộc biểu tình Maidan ở Ukraine cho đến khi chúng bị thống trị bởi các nhóm dân tộc chủ nghĩa cánh hữu: “Sau Maidan, tôi quyết định không tin vào sự tự tổ chức”. “Tôi từng là người thiên về chủ nghĩa vô trị. Hồi đó ai cũng muốn họp, bất cứ khi nào có biểu tình… Nhưng tôi nghĩ bất kỳ cuộc cách mạng nào không có đảng lao động có tổ chức sẽ chỉ trao thêm quyền lực cho giới tinh hoa kinh tế vốn đã được tổ chức rất tốt”.
Bevins lập luận rằng những tội ác của chủ nghĩa Stalin và sự thất bại của nhiều đảng phái và chính phủ cánh tả trên khắp thế giới trong thế kỷ 20 đã khiến nhiều người từ chối hoàn toàn nhu cầu tổ chức. Bevins lập luận: “Đúng, chúng tôi phải đối mặt với việc chúng có khả năng bị lạm dụng”. Tuy nhiên, “nếu mục tiêu của bạn là đối đầu với vấn đề mà nhân loại đang phải đối mặt, điều đó có nghĩa là tập trung vào mục đích và có nghĩa là xây dựng một phong trào có thể đứng vững trước thử thách của thời gian, bên cạnh việc duy trì tính dân chủ và có trách nhiệm”.
Điều này tất nhiên đặt ra câu hỏi hóc búa là chúng ta cần loại tổ chức như thế nào, điều gì đó nằm ngoài phạm vi của đánh giá này. Nhưng việc chúng ta cần tổ chức thì tôi không nghĩ cần phải tranh cãi nghiêm túc hơn nữa. Ý tưởng cho rằng chúng ta nên chờ đợi một cuộc nổi dậy tự phát hoặc giới hạn việc tổ chức của chúng ta ở thời điểm hiện tại trong một nhóm bạn nhỏ, lan tỏa, được cho là “không có thứ bậc”, là hoàn toàn vô trách nhiệm. Và có một lịch sử phong phú về các nhà cách mạng xây dựng các tổ chức xã hội chủ nghĩa trong hầu hết mọi bối cảnh có thể tưởng tượng được: từ các nền dân chủ tư bản tự do nhất đến các chế độ độc tài toàn trị nhất.
Những năm 2010 là thập kỷ của những khả năng cấp tiến và những cơ hội bị bỏ lỡ. Những năm tháng đó đã chôn vùi ý tưởng rằng chúng ta đang sống trong một xã hội ổn định, an toàn và bình đẳng, đồng thời vạch trần rõ ràng tội ác của những kẻ giàu có và quyền lực. Các cuộc biểu tình nổ ra có sự tham gia của nhiều người hơn bất kỳ thời điểm nào khác trong lịch sử thế giới và khẳng định rằng mọi người sẽ chống lại hệ thống – và chống lại những người đã loại bỏ khả năng xảy ra một cuộc nổi dậy quần chúng. Tuy nhiên, những năm đó cũng nhấn mạnh rằng việc thiếu một phong trào xã hội chủ nghĩa có tổ chức đã làm suy yếu những gì có thể thực hiện được.
“Tôi đã nghe đi nghe lại, trên khắp năm châu lục, khi đối mặt với những thất bại rõ ràng, những bi kịch nghiêm trọng và tình trạng suy thoái lan rộng, mọi người sẽ nói với tôi: đây chỉ là sự khởi đầu, chúng ta đã gieo hạt giống cho một điều gì đó lớn lao hơn”, Bevins viết: “Về lâu dài, những cuộc đấu tranh này có thể là một phần của điều gì đó lớn lao hơn và chúng ta có thể trở lại mạnh mẽ hơn bao giờ hết và giành chiến thắng.”
Chúng ta đừng mắc phải những sai lầm tương tự trong những năm 2020, hãy đảm bảo rằng chúng ta có thể trở lại mạnh mẽ hơn – và giành chiến thắng.
