“Thực sự đã bao lâu rồi kể từ khi chúng bị chôn vùi đến giờ, ‘Tại sao lại là lúc này?’, họ hẳn sẽ nói thế. Sau gần 40 năm làm việc, tôi đã trở thành người tố cáo. Tôi thậm chí chưa từng nghĩ sẽ làm điều đó. Tuy nhiên, tôi không thể chịu đựng được việc đồng lõa với Samsung Electronics nữa, vì vậy tôi đã quyết định.”
– Kang Mo, Cựu Giám đốc An toàn Môi trường của Samsung Electronics
Newstapa đã nhận được một email vào tháng 11 năm ngoái. Đó là email của ông Kang, người tự giới thiệu mình là quản lý an toàn môi trường tại Tập đoàn Samsung trong suốt 40 năm. Nó nêu lên vấn đề tồn tại trong nhiều lĩnh vực, bao gồm môi trường, y tế, phòng chống thiên tai cũng như điều kiện an toàn lao động tại các nhà máy của Samsung ở Việt Nam. Newstapa sau đó đã liên lạc với ông trong khoảng bốn tháng và đi xác minh lời khai. Thông qua các cuộc điều tra tại chỗ, phỏng vấn các quan chức và phân tích dữ liệu, chúng tôi đã cố gắng tiếp cận gần hơn với sự thật về nhà máy của Samsung Electronics Việt Nam, vốn vẫn còn bị che giấu trong bí ẩn. 16 năm sau cái chết của Hwang Yoo-mi, người từng làm việc tại một nhà máy bán dẫn của Samsung Electronics, lời khai của ông về mối nguy hiểm tại nhà máy vẫn đang tái diễn thậm chí xuyên biên giới quốc gia hầu hết đều là sự thật.
Mùi hôi thối tràn ngập nhà máy Samsung Việt Nam
Vào tháng 12 năm 2012, trong một chuyến công tác người đưa tin Kang đã đến thăm thành phố Bắc Ninh, nơi đặt nhà máy sản xuất của Samsung Electronics Việt Nam. Mục đích của chuyến công tác là xác định nguyên nhân vụ cháy tại nhà máy này. Nhà máy Bắc Ninh là nơi sản xuất chính ra điện thoại di động của Samsung Electronics. Đây là một nhà máy quy mô lớn với doanh thu hàng năm vượt qua 2 nghìn tỷ won. Ông Kang không thể quên giây phút đầu tiên bước chân vào nhà máy Bắc Ninh. Bởi vì mùi hôi thối nồng nặc làm ông choáng ngợp. Là một người quản lý an toàn môi trường giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực này, Kang nhận thấy ngay rằng có điều gì đó nghiêm trọng đã xảy ra trong nhà máy.
Cuộc điều tra về nguyên nhân vụ cháy, vốn là mục đích ban đầu của chuyến công tác, đã nhanh chóng kết thúc. Hệ thống dây điện là một vấn đề. Thời gian còn lại, một cách tự nhiên tôi đi quanh nhà máy. Tôi đã tò mò về nguyên nhân gây ra mùi hôi thối bên trong nhà máy. Nguồn gốc chính là các tháp hấp phụ cao sừng sững khắp nhà máy. Các chất gây ô nhiễm được tạo ra bên trong nhà máy chảy qua hệ thống ống xả và được thu gom trong thiết bị ngăn ngừa ô nhiễm không khí bên dưới tháp. Kang đã mở cánh cửa sắt của cơ sở này. Bộ lọc đã lâu không được thay thế đang bám bụi và không hoạt động. Than hoạt tính (một loại vật liệu xốp giúp loại bỏ các hợp chất hữu cơ khỏi chất lỏng và khí), được cho là có tác dụng lọc các chất độc hại, không những bị phủ bụi mà còn khá bẩn. Nói cách khác, các loại khí độc hại đáng nhẽ cần được thanh lọc lại được thải ra hầu như nguyên vẹn.
Vấn đề này không phải là một vấn đề có thể bỏ qua. Đó là khí độc, không phải mùi hôi thối thông thường. Vào thời điểm 2012, bên trong nhà máy Bắc Ninh có một quy trình sơn, tức là quy trình xử lý các chất độc hại như sơn, đang cùng hoạt động. Nó không phải là một vấn đề phổ biến nếu các chất ô nhiễm từ các quá trình này được thải ra bên ngoài như chúng vốn dĩ phải vậy.
Ông Kang đã xem xét kỹ hơn về vấn đề mùi hôi thối và phát hiện ra rằng đó không phải là vấn đề có thể giải quyết đơn giản bằng cách thay thế bộ lọc tốt. Ngay từ đầu đã có vấn đề, cơ sở kiểm soát ô nhiễm không khí được thiết kế nhỏ hơn so với quy mô khổng lồ của nhà máy. Rõ ràng là trừ khi được thay đổi về cấu trúc thì dẫu cho bộ lọc có được thay thế định kỳ nó vẫn sẽ sớm trở nên lỗi thời. Tới cùng, đó là một vấn đề cần phải được giải quyết bằng cách thiết lập hoạt động của nhà máy: phá bỏ các cơ sở đã có và xây dựng lại chúng.
Vấn đề của nhà máy Bắc Ninh không chỉ giới hạn ở các cơ sở kiểm soát ô nhiễm không khí. Vấn đề an toàn môi trường tại nhà máy Bắc Ninh mà ông chứng kiến trong chuyến công tác năm 2012 được tóm tắt trong một báo cáo nội bộ của Samsung. Theo báo cáo mà Newstapa có được, các điều kiện tại nhà máy Bắc Ninh vào thời điểm đó, như Kang nói, “không phải Samsung”.
Mùi hôi thối không chỉ rò rỉ ra khỏi cơ sở kiểm soát không khí. Cũng như quy trình sơn, quy trình in, trong đó có sử dụng các chất độc hại, đã hoàn toàn không được lắp đặt thiết bị xả khí. Việc sử dụng các chất hữu cơ có hại cho cơ thể con người cũng bị bắt tại trận khi mở các nắp thùng chứa. Cứ như thể các chất độc hại đang bay ra khắp nhà máy cùng với mùi hôi thối.
Trên hết, đáng quan tâm là sức khỏe của những người làm việc tại hiện trường. Khí độc hại phát tán trong và ngoài nhà máy dưới dạng mùi hôi, nhưng hầu hết công nhân làm việc mà không hề đeo khẩu trang. Trong quá trình xử lý các dung môi hữu cơ như phòng in, sơn và tẩy rửa có quy tắc là đeo mặt nạ carbon, vốn có khả năng ngăn chặn cao hơn mặt nạ thông thường. Tuy nhiên, các tiêu chuẩn an toàn này đã không được tuân thủ.
Choi Sang-joon, giáo sư tại Trường Cao học Quản lý Y tế và Sức khỏe tại Đại học Công giáo Hàn Quốc, người đã xem xét báo cáo cùng với các phóng viên, đã lưu ý đến thực tế là các cơ sở xả thải địa phương không được trang bị phù hợp để xử lý các thành phần như vậy. Ví dụ như IPA (rượu isopropyl), nó không những chỉ gây hại cho cơ thể con người mà còn không loại trừ nguy cơ phát nổ ngoài ý muốn. Giáo sư Choi cho biết: “IPA là một trong những chất lỏng tẩy rửa thường được sử dụng trong ngành công nghiệp điện tử.”
“Bởi vì nó nặng hơn không khí và rất dễ cháy khi trộn với không khí nên nếu sử dụng với số lượng lớn mà không có hệ thống thông gió cục bộ, nó sẽ đọng lại ở nhiệt độ thấp, đặt ra nguy cơ cháy nổ.”
Môi trường làm việc bên trong nhà máy Bắc Ninh, được xác nhận thông qua báo cáo và tuyên bố của ông Kang, phù hợp với báo cáo được công bố vào cuối năm 2017 bởi IPEN, mạng lưới quốc tế chống lại các chất độc hại, và CGFED, một nhóm dân sự Việt Nam. Dựa trên lời khai của các nữ công nhân làm việc tại nhà máy Samsung Electronics Việt Nam, báo cáo đã nêu ra các vấn đề như điều kiện làm việc, môi trường làm việc, việc sử dụng các chất độc hại và an toàn cơ sở vật chất bên trong nhà máy. Vào thời điểm đó, Samsung Electronics cho biết nội dung của báo cáo này là sai sự thật.
Ô nhiễm vẫn tiếp diễn và Samsung ‘phớt lờ báo cáo’
Số lượng sai quy cách tại nhà máy Bắc Ninh trong báo cáo lên tới 300. Có 143 vấn đề trong lĩnh vực an toàn môi trường. Đây là điều duy nhất tôi tìm thấy trong một chuyến công tác điều tra một vụ hỏa hoạn. Một cuộc điều tra kỹ lưỡng hơn và các biện pháp cải thiện là cần thiết và ông Kang đã chuyển báo cáo này lên cấp trên. Là một người phụ trách an toàn môi trường của Tập đoàn Samsung, không thể bỏ qua thực tế là các chất gây ô nhiễm đang được thải ra trái phép. Tuy nhiên, phản ứng từ phía trên là phớt lờ. Không có hướng dẫn cho các biện pháp cải tiến cũng không có phản hồi. Điều này đáng lẽ không nên xảy ra nhưng bên trên vẫn im lặng.
Cuối cùng, ông Kang đã qua mặt cấp trên và gặp Kang Sue, người đã gửi báo cáo cho các giám đốc điều hành tại trụ sở Samsung Electronics. Chỉ sau đó, Samsung mới thành lập một nhóm cải tiến và phái nhóm này đến nhà máy Bắc Ninh tại Việt Nam vào năm sau. Ông Kang cũng trở thành thành viên của nhóm cải tiến vào thời điểm này và đã đến thăm nhà máy Bắc Ninh một lần nữa. Vấn đề mùi hôi vẫn đang tiếp diễn. Trước tình hình đó, chúng tôi đã đề xuất với người phụ trách địa phương giảm phát thải khí độc hại bằng cách thay thế than hoạt tính thường xuyên. Tuy nhiên, ông Kang nhớ lại rằng người phụ trách đã thể hiện một phản ứng vô lý. Nó giống như, ‘Nếu bạn thay thế tất cả than hoạt tính thì còn lại cái quái gì nữa?’ “Thật đáng thương khi một người có ý thức như vậy lại là một giám đốc điều hành của Samsung”, Kang đã nghĩ vào thời điểm đó.
Mặc dù đội cải tiến do trụ sở chính đã được cử đến nhưng nhà máy ở Bắc Ninh vẫn tiếp tục hoạt động mà không có hành động thích hợp nào đối với vấn đề mùi hôi. Mãi sau này tôi mới biết rằng cả trước và sau khi ông Kang đến, đã có một đội điều tra báo cáo các vấn đề về mùi hồi. Trong nhóm điều tra được phái đi có một thành viên của Văn phòng Chiến lược Tương lai, cơ quan giám sát Tập đoàn Samsung. Ban lãnh đạo Samsung đã nhận thức được mức độ nghiêm trọng của các vấn đề an toàn môi trường đang diễn ra tại Việt Nam. Trên thực tế, do bài toán lợi nhuận và chi phí nên trong tình thế phải điều chỉnh lại toàn bộ thiết kế của nhà máy Bắc Ninh, họ đã chần chừ chưa thực hiện.
Hành động của Kang trong việc báo cáo trực tiếp cho các giám đốc điều hành tại trụ sở chính đã thu hút sự chú ý từ bên trong tổ chức. Cái gọi là ‘đóng dấu trên đầu trang’ đã được ban hành. Trong cuộc cải tổ nhân sự, một giám đốc điều hành của nhà máy Bắc Ninh, người mà ông có quan hệ không tốt trong quá trình điều tra nhà máy Bắc Ninh, tình cờ được điều đến với tư cách là cấp trên của ông. Kang tuyên bố rằng ông đã gặp phải bất lợi trong vấn đề nhân sự sau đó. Chính vì lý do này mà bất chấp nguyện vọng của ông, ông đã bị chuyển công tác sang Samsung Electronics Việt Nam.
“Lý do tôi phải đứng trước camera là lời nói dối của Samsung”
Năm 2016, Ông Kang sang Việt Nam lần thứ ba. Mùi hôi thối vẫn còn đó. Đã 7 năm kể từ khi nhà máy Bắc Ninh đi vào hoạt động, và 4 năm đã trôi qua kể từ ngày ông viết báo cáo và tìm ra nguyên nhân của vấn đề mùi hôi. Cuối cùng, đã đến lúc để giải quyết vấn đề. Samsung đã loại bỏ hoàn toàn các quy trình liên quan đến vật liệu nguy hiểm, chẳng hạn như sơn và in, được vận hành bên trong nhà máy Bắc Ninh và thuê ngoài các nhà thầu phụ. Khi quá trình này biến mất, vấn đề mùi xung quanh nhà máy cũng tự nhiên biến mất.
Ngay tại Việt Nam, những nỗ lực của ông Kang nhằm cải thiện các vấn đề an toàn môi trường của Samsung Electronics và các đối tác vẫn tiếp tục. Tôi đã đạt được một số thành công khi quản lý các công ty đối tác tại Bắc Ninh và TP.HCM. Tuy nhiên, những yêu cầu cải tiến của anh ấy thường bị phớt lờ trong bầu không khí địa phương ở Việt Nam, nơi lợi nhuận được ưu tiên hơn điều kiện làm việc. Cho dù đối tác quản lý không phù hợp đến mức nào, các quy tắc và nguyên tắc đều bị bỏ qua nếu muốn nhà máy được vận hành ngay lập tức. Đổi lại, tiếng nói của ông khiến cho ông bị cấp trên và đồng nghiệp ghét bỏ. Cuối năm 2021, ông từ bỏ công việc cả đời của mình là quản lý an toàn môi trường nhà máy.
Trong một cuộc phỏng vấn với Newstapa, ông Kang đã nói về lý do tại sao ông đứng trước máy quay.
“Mặc dù họ công khai cam kết các vấn đề về an toàn môi trường, nhưng nếu bạn nhìn vào báo cáo phát triển bền vững của Samsung, bạn sẽ không thấy hành vi vi phạm luật môi trường nào. Đây là một lời nói dối hoàn toàn. Tại sao bạn lại viết những lời dối trá trong Báo cáo quản lý bền vững trong khi đáng lẽ phải ghi lại sự thật một cách rõ ràng? Điều đó có nghĩa là bạn, Samsung, là Samsung không bền vững.”
– Kang Mo, Cựu Giám đốc An toàn Môi trường Samsung Electronics
Về vấn đề này, Samsung Electronics cho biết: “Chúng tôi đang triệt để tuân thủ luật pháp và các quy định liên quan đến an toàn môi trường tại các địa điểm kinh doanh của chúng tôi trên toàn thế giới.”
